Onze-Lieve-Vrouw met Kind - Lange Doornikstraat 22
Beeldhouwer onbekend, 18de eeuw, hout (?)
Bij de renovatie van de Vleeshuiswijk werd dit pand gesloopt in 1965. Het afgenomen beeld werd door de Stad Antwerpen geborgen <noot 1> en na de nieuwbouw kwam er kortstondig 'een' gerestaureerd madonnabeeld terug. Bij klaarlichte dag werd dit afgenomen en is sindsdien spoorloos. Momenteel blijft er enkel de lege console als getuige.
Schepens (1981: 246) meende dat het door de stad gerestaureerde beeld werd verwisseld met een ander. En inderdaad, oude foto’s staven dit. Vandaag zijn er dus twee beelden spoorloos: het afgenomen 18de-eeuwse beeld en het (vermoedelijk 19de-eeuwse) dat werd gerestaureerd; waar hoorde dat beeld trouwens oorspronkelijk thuis?
Wel bewaard bleef een zeer summier rekeningboek van de 'onselievrou in de lange(n) doornick straet', met inkomsten en uitgaven voor de periode van 1814 tot ca. 1834, waarbij ook enkele losse rekeningen horen. Het is voornamelijk informatief voor het schilderen van zulke gevelbeelden. <noot 1>
Uitgaven werden genoteerd vanaf vanaf 5 juni 1814, inkomsten vanaf 8 juni 1814. Het gaat terug op een oudere situatie ("… 8 Junius 1814 … nog gevonden in cas 14 [gulden], 18 1/2 [stuiver]" (f° [2 r°])].
Organisatorisch betrokken personen in de beginperiode waren: Stefanus De Hondt, Jos Van Wint, (H. Van Wint?), Peeters, G. Hendrix, H. Neesen, De Wit, H. Ratinckx (1829), S.J.(?) Dierckx (knaap 1829 e.v.), e.a.
Boven links, foto GvA, 1951 en rechts: detail uit foto Dienst Erfgoed, Provincie Antwerpen
midden: foto Dienst Erfgoed, Provincie Antwerpen met detail
Hierboven: het net herplaatste beeld, dia Tony Darimont, ca. 1989 (archief VKB) — en ernaast: datzelfde beeld voor restauratie met betiteling "Lange Doornikstraat 32" (sic), (archief VKB, foto Frans De Keersmaecker, Neg. N° 1077/56) Onderaan: de lege console nu
<noot 1> "Inventaris O.-L.-Vrouwbeelden."
Gerecupereerde gevelbeelden H. Maagd met kind.
A. Ondergebracht in het Volkskundemuseum:
FM 62.50.1: H. Maagd met Jezuskind. Baldakijn en H. Geest in "glorie". Afkomstig van het huis Lange Doornikstraat 22, Antwerpen. Beschilderd hout, 18e eeuw. H. 103 cm. [machineschrift, archief VKB]
<noot 2> Op twintig jaar tijd, tussen 1814 en 1834, werd het beeld dertienmaal geschilderd – driemaal tevens verguld, dit in 1828, 1830 en 1833. Aanvankelijk schilderde men jaarlijks, later soms ook tweejaarlijks en éénmaal wachtte men zelfs vijf jaar. Men herschilderde in 1814, 1815, 1816, 1817, 1819, 1821, 1823, 1828, 1830, 1832, 1833, 1834.
De regelmatige schilderbeurt was de duurste kost voor het genootschap. Aanvankelijk besteedde men zowat 12 gulden hieraan (met telkens dezelfde schilder, Van Roey, tot 1823). Hierna volgde een periode met diverse uitvoerders en volstond om en bij de acht gulden, eventueel inclusief vergulding. In 1828 wordt de knaap als schilder vermeld, een zekere Lamoen stond toen in voor het vergulden. In 1833 vroeg De Cock voor schilderen en vergulden 19 gulden, het hoogst vermelde bedrag.
De losse rekeningen betreffen de aankoop van versieringen en attributen in 1878. De gegevens stemmen perfect overeen met wat Thyssen (1902, p. 159, 161-162) vermeldt. Rekeningen van aankoop door de heer Cotteleer (Coteleers): 12 augustus 1878, zilveren sleutel (13 fr) en dito scepter (15 fr) bij juwelier J.M. Anthony, Grote Markt, Antwerpen; 13 augustus 1878, druiventros (8,50 fr) bij juwelier H. Volckerick-Prélat, Koepoortstraat 24, Antwerpen; 7 september 1878, verzilverde lantaarn voor Onze-Lieve-Vrouwebeeld (180 fr) bij drijver / zilversmid Van Ryswyck-Bogaerts ('Fabriek en Magazijn van Kerkornementen'), Kipdorp 23, Antwerpen. ["Centrum voor Bedrijfsgeschiedenis", Antwerpen, V.1 - zie bij 'archief' hieronder].
Archief: Hs1491, [f° 6r°]; Universiteit Antwerpen, vml. "Centrum voor Bedrijfsgeschiedenis" (C.B.G.), V.1. ('onselievrou in de lange(n) doornick straet', rekeningboek inkomsten en uitgaven van het buurtgenootschap, lopend van begin juni 1814 tot ca. 1835; Handschrift, geen opschrift op band, geen titelpagina, ongefolieerd; Bevat ook kleine reeks losse rekeningen 1878, e.a.).
Iconografie: Provincie Antwerpen, Dienst Cultureel Erfgoed, dossier Madonnabeelden; Gazet van Antwerpen, gepubliceerd 5 maart 1951; Archief Voor Kruis en Beeld
Literatuur: Thyssen 1902, p. 159, 161-162; Thyssen 1922, p. 135; Beeck 1978, p. 124; Schepens 1981, p. 36, 165, 244, 247
Artikel: "Op Mariawandel in de mei: Mariabeeld in de Lange Doornikstraat", 'Gazet van Antwerpen', 5-6 maart 1951
Referentie: vkb1.0087
Teksten:
- Doornik straat. Een klyn L.V. beeld. O.L.V. van den Roosen krans, met frayen troon en effen voetstuk. [Hs1491, 6r°]
- Onze-Lieve-Vrouweparochie (bestaande beelden)
Doonikstraat, (lange), – O. L. Vrouw: De Lieve Vrouw der Lange Doornikstraat bestaat reeds van vóór de Fransche omwenteling; nedergehaald in den tijd der Sans-Culotten, werd zij herplaatst in 1814. Met de jaarlijkse algemeene berechting uit O. L. Vrouwekerk was er een altaar opgericht onder 't beeld, en men offerde aldaar een kroontje aan het H. Sakrament, terwijl spelliedern de schoonste stukken uitvoerden.
In 1864 werd er eene zilveren kroon van 45 franken aangekocht voor het beeld en eene bijdrage van 15 fr. gegeven aan het O. L. Vrouwekapittel der hoofdkerk, als aandeel voor den aankoop van twee nieuwe vanen. Tijdens de cholera van 1866, deed het genootschap uit de Doornikstraat eene mis zingen in de hoofdkerk, om van de heerschende kwaal verlost te worden. De volgende plakkaart kondigde de plechtigheid aan: "Genootschap van O. L. V. in de Lange Doornikstraet. […]."
In 1878, ter gelegenheid van het Jubelfeest der Gilde van O.-L.-Vrouwe-Lof in de hoofdkerk, werd er in de gebuurte der Doornikstraat eene omhaling gedaan, die 209,15 fr. opbracht.
Men kocht daarvoor:
1° eenen zilveren druiventros … 8.50 fr.
2° eenen zilveren sleutel … 13.00 fr.
3° eenen zilveren scepter … 15.00 fr.
4° eene verzilverde lanteern … 180.00 fr.
In 1889 kocht men nog eenen zilveren paternoster van 50 franken. [Thyssen 1902, p. 159, 161-162]. - Onze-Lieve-Vrouweparochie (bestaande beelden)
Doornikstraat (Lange). - 52. O. L. Vrouw. - De Lieve-Vrouw op n. 22 bestaat reeds van vóór de Fransche Omwenteling; nedergehaald in den tijd der Sansculotten, werd zij herplaatst in 1814. Met de jaarlijksche algemeene berechting uit O. L. Vrouwekerk was er een altaar opgericht onder het beeld, en men offerde aldaar een kroontje aan het H. Sacrament, terwijl speellieden de schoonste stukken uitvoerden.
In 1864, werd er eene zilveren kroon van 45 franken aangekocht voor het beeld en eene bijdrage van 15 fr. gegeven aan de O. L. Vrouwekapel der hoofdkerk, als aandeel voor den aankoop van twee nieuwe vanen. Tijdens de cholera van 1866, deed het genootschap uit de Doornikstraat eene mis zingen in de hoofdkerk, om van de heerschende kwaal verlost te worden.
In 1878, ter gelegenheid van het Jubelfeest der Gilde van O. L. Vrouw-Lof in de hoofdkerk, werd er in de gebuurte eene omhaling gedaan, die 209,15 fr. opbracht.
Men kocht daarvoor: eenen zilveren druiventros, sleutel, schepter en eene verzilverde lantaarn.
In 1889 kocht men nog eenen verzilverden paternoster van 50 fr. Heden leest men op den sokkel: “WEES GEGROET, MARIA”. [Thyssen 1922, p. 135] - Op Mariawandel in de Mei - MARIABEELD IN DE LANGE DOORNIKSTRAAT
Het Mariabeeld geplaatst aan het huis met trapgevel nummer 22 van de Lange Doornikstraat, bestond reeds vóór de Franse Revolutie van 1789 daar de oorkonden vermelden dat het plechtig herplaatst werd bij de algemene eerherstelling der Mariabeelden in 1814.
Van dan al werd er met de jaarlijkse plechtige 'Berechting van O. L. Vrouwkerk' telkens onder het beeld een altaar opgericht en offerde men een kroontje aan het H. Sacrament.
De 'confreers' uit de Doornikstraat lieten in de hoofdkerk H. Missen opdragen tot verlossing van de heersense choleraplaag, in 1866.
Ter gelegenheid van het jubelfeest der 'Gilde van O. L. Vrouw Lof' van de kathedraal, deed het buurgenootschap in 1878 een omhaling die 209,15 fr. opbracht, waardoor voor het beeld een vergulde scepter, zilveren sleutel, druiventros en verzilverd lantaartje kon aangeschaft. Al deze versieringen zijn thans echter verdwenen.
Tijdens de V-bommen werd het beeldje als bij wonder gespaard. Terwijl vlakbij aan beide straatzijden een twintigtal huizen totaal vernield werden, bleef het ongeschonden.
Vroeger was het een gekend beeld gezien de ligging. De huidige Doornikstraat werd, destijds de 'Predikherenstraat' genoemd omdat zij rechtstreeks uitgaf op het klooster - en later - op de kerk van de Dominikanen (St Pauluskerk). Vele logementhuizen voor vreemdelingen in de Predikherenstraat droegen als uithangborden 'Schild van Doornik', 'Schild van Aken', enz. De straatnaam werd gegeven naar de naam van het logementhuis hetwelk het grote hoekhuis vormde.
Ontdaan van alle vroeger luister geeft het beeldje thans een uitzicht van verval. Alhoewel er toch nog steeds voor verlichting gezorgd wordt. ["Op Mariawandel in de mei. Mariabeeld in de Lange Doornikstraat", 'Gazet van Antwerpen', 5-6 mei 1951] - Het vierde Eeuwfeest van de Gilde [De gilde van Onze-Lieve-Vrouwe-Lof, 1878 - WS] geeft niet alleen in de hoofdkerk aanleiding tot vieren en sieren. Ook de volkse straatbeelden worden extra versierd en ge-"palleerd". Door de buren van Onze-Lieve-Vrouw van de Doornikstraat (Nr 22), wordt naar aanleiding van het Jubilé, een omhaling gehouden die 209,15 goudfrank opbrengt. Met deze som wordt een zilveren druiventros, sleutel en scepter, alsook een verzilverde lantaarn ter versiering van het beeld gekocht (21). De genootschap van het Onze-Lieve-Vrouwbeeld op de hoek van de Eiermarkt en van de Sudermanstraat laat het beeld versieren en verlichten. Dank zij een extra-omhaling kan men een nieuwe zilveren lantaarn aankopen ter waarde van 150 goudfrank. Deze en andere initiatieven tot versiering van de heiligenbeelden zijn een volkse reactie op de houding van burgemeester LEOPOLD K. DE WAEL (1872-1892) die, bij het afbreken van het 17de-eeuwse Onze-Lieve-Vrouwbeeld op de Veemarkt, aan wie het horen wilde verklaarde: "Wat wij afbreken komt niet meer terug...". // (21) 1n 1889 voegd men er nog een verzilverde paternoster bij, ter waarde van 50 goudfrank. Rond 1965, bij de afbraak van het pand, werd het beeld met zijn toebehoren in een stadsmagazijn opgeborgen. Eerlang zal het beeld in de gevel van het herbouwde pand, op zijn oorspronkelijke plaats, hersteld worden door toedoen van de v.z.w. "Voor Kruis en Beeld", in samenwerking met de Stedelijke Dienst voor Monumentenzorg. [Beeck 1978, p. 124]
- In de 19de eeuw telt Antwerpen heel wat gebuurten, die Mariabeelden onderhouden. De voornaamste zijn [...] ), van de Lange Doornikstraat, [...]. [Schepens 1981, p. 36].
- Helaas verdwenen deze eeuw nog heel wat madonna's in het hartje van de eerste wijk. We zetten de belangrijkste op een rijtje. In de vroegere Predikherenstraat, thans Lange Doornikstraat, stond reeds voor de Franse Revolutie een houten beeld van de Moeder Gods en haar kind. Nu kan je daar het sociale woonprojekt Vleeshuis bewonderen. Zonder madonna evenwel.
Het beeld van de Lange Doornikstraat nr. 22 werd in het Volkskundemuseum ondergebracht. De stad restaureerde het in eigen beheer en beloofde het terug te plaatsen. Voorbeeldig. Over dit initiatief valt echter noch nog iets belangrijks te zeggen, maar dat houden we als kleine verrassing voor later. [Schepens 1981, p. 165]. - In het rijtje van de madonna's, die door de stad in eigen beheer werden gerestaureerd, hoort ook de Lieve-Vrouw van de Lange Doornikstraat nr. 22 thuis. Hier rijst echter wel ernstige twijfel over de juistheid van de identiteitspapieren. Oude foto's leren immers dat het om een ander beeld gaat. De oorspronkelijke madonna dateerde uit de 18de eeuw. Een eerder barokke beeltenis van Onze-Lieve-Vrouw met kind op de linkerarm en scepter in de rechterhand. Onder een veelhoekige baldakijn prijkte de zinnebeeldige duif in stralenkrans.
Het beeld, dat door de stad werd gerestaureerd en Lange Doornikstraat nr. 22 op de identiteitskaart heeft staan, is weliswaar ook in hout, maar veel soberder van vormgeving. Maria staat op een bolvormige sokkel en vertrapt de slang. Het is duidelijk dat deze madonna van elders afkomstig is. Belangrijk is echter dat de Lange Doornikstraat weldra weer een Lieve-Vrouw krijgt - zij het dan niet de oorspronkelijke. [Schepens 1981, p. 244, 247].
