Onze-Lieve-Vrouw met Kind - herkomst: Oude Beurs 16 (binnenkoer 'De Spiegel');
huidige bewaarplaats: Onze-Lieve-Vrouwekathedraal
Antwerps atelier (vermoedelijk), eind 15de eeuw; zandsteen, 140 cm hoog - inv. 1007
Een eind 15de-eeuwse zandstenen Madonna, afkomstig van het pand 'De Spiegel' aan de Oude Beurs 16, is momenteel opgesteld in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in een bidkapel nabij het westportaal, de vroegere Aalmoezenierskapel. Voordien stond de Madonna opgesteld in de kooromgang, naast het altaar in kapel van de zalige Ludovicus Flores.
Eertijds hing de sculptuur aan de gevel bij een inkompoortje op de binnenplaats; een 19de-eeuwse aquarel van Jean Michel Ruyten (1813-1881), bewaard in het Antwerpse Prentenkabinet, en een foto van Edmond Fierlants uit 1860 geven deze situatie weer. In 1886 kochten de kerkmeesters van Onze-Lieve-Vrouwe het beeld van de weduwe van Joris van Aerden, de toenmalige eigenaar van het huis.
Het hoofd van het Jezuskind en zijn linkerarm werden ooit vernieuwd, in de literatuur is niet te vinden wanneer dat gebeurde. Op de foto van Fierlants uit 1860 lijkt de situatie verschillend van vandaag. Toen was het beeld nog niet van verf ontdaan en droeg het Kind in de rechterhand een rijksappel. Het in de armen van Maria liggende Jezuskind houdt vandaag in zijn beide handen een granaatappel.
boven, in de Kathedraal, Jezus met het nieuwe hoofdje en linkerarm. Het Kind draagt in elke hand een granaatappel - foto WS, 2016
boven rechts: detail uit een foto van E. Fierlants (1860), waarop (vermoedelijk) het oude hoofdje en de oude linkerarm van het Jezuskind zijn te zien. Let op de (met een kruis getopte) rijksappel - Exemplaar EHC (reproductie WS, 2008)
tweede rij: de foto van E. Fierlants (1860), SAA, FOTO-GF # 1043 - Ook opvraagbaar via Sepiatown. Ernaast een detail en de volledige aquarel van J.M. Ruyten. Helemaal rechts een foto van de locatie (foto's WS 2009)
Iconografie: Aquarel J.M. Ruyten, (Binnenkoer De Spiegel, Oude Beurs 16), 48,4 × 37,5 cm, Antwerpen, Museum Plantin Moretus/Prentenkabinet, Cat. B IV 9, inv. 583; 'Oude binnenplaats', PK.MT.00583 | M B.4.9
Iconografie: Foto Fierlants, 1860 - SAA, FOTO-GF # 1043
Iconografie: Foto Fierlants, 1860 - EHC, K 11889, 'Anvers. Monuments religieux' - (O.L.Vrouwbeeldje. Oude Beurs. Afgebroken in 1888. Nu parochiale meisjesschool. III,59a)
Iconografie: KIK, B155243, M204328, C867, C2893, M204329, M204330 (in Kathedraal)
Iconografie: Tijs 2001, p. 47 (aquarel J.M. Ruyten), 50 (foto in Kathedraal)
Literatuur: J. Van den Nieuwenhuizen, Gids voor de Kathedraal van Antwerpen', Antwerpen, 1957, p. 52-53; Grieten 1996, p. 452-453, inv. 1007
Referentie: vkb1.1064
Teksten:
(In de kooromgang) Kapel van de zalige Ludovicus Flores. (...). Rechts van het altaar:
Beeld: O. L. Vrouw met het Kind (kalksteen, 1,40 m) (3e kwart 15 eeuw)
Beeldhouwer: onbekend (Antwerpse school).
In de vorige eeuw overgebracht uit het huis van Notaris van den Berghe op de Oude Beurs, wordt het door Van Herck gerekend tot de Antwerpse school. Alleszins komt het uit een Brabants atelier. Het monumentaal aanzien wijst er op dat het bedoeld was om deel uit te maken van een bouwkundig geheel.
Maria, de ogen neergeslagen, is in diepe overweging. Haar gelaat is ernstig en voornaam, omgeven door neervallende haarlokken. Zij draagt een mantel die opgehouden wordt onder de armen, boven een lang kleed dat onderaan zichtbaar is. Het Kindje rust op de plooien van de drapering. Hoofd en linkerarmpje ervan zijn hernieuwd. (15)
(15) M. Konrad, 'Meiserwerke der Skulptur in Flandern un Brabant', Berlijn (1928), p. V en pl. 11; S. Leurs en L.J.M. Philippen, 'De kathedrale kerk van O. L. Vrouw te Antwerpen', (Ars Belgica, t. IX), Antwerpen, 1938, p. 44 (afb.); C. Van Herck, 'Het meubilair van de Antwerpse O.L.-Vrouwekaerk', in 'Jaarboeken van de Ver. Oudh. en Geschiedk. Kringen van België', XXXIIe Congres, Antwerpen, 1947, afb. 21; A. Jansen en Ch. Van Herck, 'Kerkelijke kunstschatten', Antwerpen, 1949, n. 21.
[J. Van den Nieuwenhuizen, Gids voor de Kathedraal van Antwerpen', Antwerpen, 1957, p. 52-53]
110. Onze-Lieve-Vrouw met het Kind
Tercé-zandsteen, 15de eeuw, laatgotisch.
Antwerpse school of Brabants atelier?
Statige, hiëratishe Madonna; waardige Moeder des Heren, die haar Kind draagt en het ter verering toont.
Mooie draperie met samengestelde en lineaire plooien van kleed en mantel, die zwaar en toch sierlijk neervallen.
Het Kind draagt een paradijs- of granaatappel.
[J. Van Brabant, 'Onze-Lieve-VRouwkathedraal van Antwerpen. Grootste gotische kerk der Nederlanden, Antwerpen, 1972, p. 211, afb. 110] - De bij de nota geplaatste afb. is negatief C867 van het KIK-IRPA (opname in de kapel van de zalige Ludovicus Flores)
Anoniem, Onze-Lieve-Vrouw met Kind, einde 15de eeuw. Zandsteen, h. 140 cm
Dit madonnabeeld versierde eertijds de gevel van het huis 'De Spieghel' aan de Oude Beurs te Antwerpen. Het werd in de 19de eeuw aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk geschonken. Omwille van zijn herkomst en omdat de stijl enigszins afwijkt van de beter bekende Brusselse beeldsnijkunst van het einde van de 15de eeuw, veronderstelt men dat het om een Antwerps werk gaat. Hoofd en linkerarm van het Kind zijn vernieuwd. [Hans Nieuwdorp, in: W. Aerts (o.l.v.), 'De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen', Antwerpen, 1993, p. 74 (afb.)]
1007. Maria met Kind, Antwerps atelier, einde 15de eeuw - zandsteen, h. 140 cm - Aalmoezenierskapel - Inv. JVDN C.3.
Maria met kroon, lange golvende haren en neergeslagen blik draagt het Jezuskind in haar armen. Het Kind draagt zowel in zijn linker- als in zijn rechterhand een granaatappel, een courant attribuut van Christus dat vaak in voorstellingen van Maria met Kind aangewend werd.
Dit madonnabeeld versierde eertijds de gevel van het huis 'De Spieghel' aan de Oude beurs te Antwerpen. De kerkmeesters kochten het in 1886 tegen de prijs van 650 frank van de weduwe van Joris van Aerden, de toenmalige eigenares van het huis. / Arch. [...], Lit.[...], Tent.[...], Foto [...].
[Grieten 1996, p. 452-453]
(fotobijschrift) Het gotische Onze-Lieve-Vrouwebeeld dat oorspronkelijk deel uitmaakte van de inkompartij tussen de verschillende vleugels van het pand De Spiegel, en dat ook nog voorkomt op de 19de-eeuwse aquarel van J.M. Ruyten, ging bij desastreuse verbouwingen van de gevelpartij blijkbaar nooit geheel verloren. Zowel bronnenonderzoek over de opeenvolgende verbouwingen van het huis als gedetailleerd fotomateriaal brachten mij op het spoor van het hier getoonde beeld dat omstreeks 1976 nog enigszins achteloos opgesteld stond in de rechterkooromgang van de kathedraal. Het beeld was zoals de gehele gevel in Balegemse zandsteen gehouwen en verbaast door zijn rijke detaillering als sierstuk op de façade van een 'gewone' koopmanswoning. Momenteel maakt het deel uit van de sculpturenverzameling van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal. - Foto R. Tijs [Tijs 2001, p. 50]
Onze-Lieve-Vrouw met Kind
eind 15e eeuw
Antwerps atelier
Zandsteen, hoogte 140 cm
Bij de ingang van de kapel [Aalmoezenierskapel (huidige bidkapel)] kom je eens te meer Maria tegen, met een fijne kroon op haar lange golvende haren en met het Jezuskind in haar armen. Jezus houdt in iedere hand een granaatappel, een christelijk symbool van onder meer de liefde en de onsterfelijkheid. Zijn hoofdje en linkerarm zijn vernieuwd. Het madonnabeeld stond eertijds in de gevel van het huis 'De Spieghel' aan de Oude Beurs in Antwerpen. De kerkmeesters kochten het in 1886 van de toenmalige eigenares en zo kwam het in de kathedraal terecht. [Irene Smets, 'De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen', Ludion, 1999, p. 122]
