Sint Joris verslaat de draak - eerste Sint-Jorispoort [verdwenen]

Hout, origineel uit 1314, later vernieuwd - In collectie Museum Vleeshuis (AV.25.A14)

In 1614 memoreerde men de aanwezigheid van een Sint-Jorisbeeld op de oude stadspoort met een tekst, ons overgeleverd als een inscripte op een losstaande rotsparij onder het beeld.

De tekst beweert dat in 1544 het beeld van Sint-Joris die de draak verslaat van de poort werd afgenomen en toen is overgedragen aan de Sint-Jorisgilde. In 1614, 300 jaar later, zou dan de inscriptie zijn ontstaan. Die besluit met de waarderende uitspraak "Liefde doet vele", 'door liefde is veel mogelijk'.

Liefde heeft misschien ook wel toegedekt dat het ons overgeleverde houtsnijwerk nooit uit 1314 kan stammen. Het moet zijn hernieuwd, hersneden.

In de vroege 19de eeuw was het opgesteld bij de doelen in de tuin van de Jonge Voetboog aan de Arenbergstraat. In 1838 schonk Joseph Hartog het aan het Stadsarchief van Antwerpen. Het verhuisde nadien naar het Museum van Oudheden (Steen) en kwam tenslotte in de collectie van het Museum Vleeshuis terecht.

Boven links, detail uit een foto van A. De Belder met het beeld opgesteld op de benedenverdieping van het Museum Vleeshuis. Onder de tafelvormge sokkel is de rotspartij met de inscriptie merkbaar. Dit onderdeel komt in de iconografie niet afzonderlijk voor

Boven centraal: detail van het ruiterbeeld met de draak opgesteld in het Vleeshuis. - Fragment van een prentbriefkaart (Thill, jaren 1930?), verz. WS

Boven rechts: De illustratie in de catalogus van het Museum van Oudheden (Steen), 1894. Boven het beeldhouwwerk het wapen van de Sint-Jorisgilde (kruisboog)

Archief en literatuur:

Iconografie: Genard 1894, na p. 48; A. De Belder, 'Antwerpen in beeld', 4e, Edegem, z.j., p. 47; Sint-Joris en de draak (Beeldbank Musea en Erfgoed Antwerpen)
Literatuur: Graf- en Gedenkschriften, 8 (1856), p. 13; Genard 1894: 83 (E.1); Thyssen 1902, p. 351; Thyssen 1922, p. 291
'Kermisfeesten: 200e verjaring van de stichting der Koninklijke Akademie … 1864', Antwerpen, 1867, p. 20
'Stad Antwerpen. Musea van oudheden en toegepaste kunst: Steen, Vleeshuis, Brouwershuis. Catalogus II. Glasschildering, Beeldhouwwerk', Antwerpen, 1948, p. 16, pl 5
Referentie: vkb1.1801

Teksten:

GG 81856 013 961

IN DEN JONGEN VOETBOGENHOF
Arembergstraat
DANS LE JARDIN DU JEUNE SERMENT DES ARBALETRIERS - Rue d'Aremberg
(...)

Aen den doel onder een beeld van St-Joris.
Près du but sous une statue de St-Georges.
Alsser (...) vele

Dit St-Jorisbeeld wordt thans op het stadsarchief van Antwerpen bewaerd. Het bovenstaende opschrift is door deze regelen gevolgd:
Cette statue de St-Georges est conservée aujourd'hui aux archives communales d'Anvers. A l'Inscription qui précède on a ajouté ces mots:

JOSEPH HARTOG
aen de Stads Archiven
1838.

['Graf- en Gedenkschriften', 8 (1856), p. 13]

Nu treden wij in de zaal No 1, welke vroeger, even als die op de verdieping daarboven, het algemeen Steen geheeten werd, en waarin de gevangenen geplaatst werden die hunne kosten niet konden betalen. Wij ontmoeten daar het St.-Jorisbeeld dat in 1314 boven de St.-Jorispoort geplaatst werd en welk in het jaar 1543 daar afgenomen werd; in 1544 werd het aan de gilde van den Jongen Voetboog, geschonken. Onder het beeld bevonden zich de volgende regelen:
"Alsser 1314. voor datv stot [datum stond]
Was ic in St.-Ioris Poort vhev [verheven]
En doenmen 1544 vont
Ben ic dese myn Gulde gegev [gegeven]
Nv als men 1614 heeft geset
is mynen ovderdom 300
iaren net
Liefde doet
vele"

Na de vernietiging van het gebouw der gilde werd het in 1838, aan de stad geschonken door M. Jos. Hertog, en op het stedelijk archief bewaard tot dat het hier geplaatst werd.
Het wapen en de kenteekens der gilde van den Jongen Voetboog deelen wij verder mede.

['Kermisfeesten: 200e verjaring van de stichting der Koninklijke Akademie … 1864', Antwerpen, 1867, p. 20]

(Série E. Objets en bois.)
1. Satue équestre de St.-George, placée en 1314 au-dessus de la porte St.-George et transférée, en 1544, dans le local du vieux serment des arbalétriers. Cette statue fut offert en 1838 à la ville d'Anvers, par M. Jos. Hartog.
[Genard 1894: 83 (E.1), afb. na p. 48]

Sint-Jorisparochie (verdwenen beelden)
Schermersstraat. - 452. St-Jorisbeeld. - De eerste St-Jorispoort werd opgebouwd in 1314 en stond in de Schermersstraat, vlak over de Mechelsche plein.
Zij was bekroond met eenen St-Joris te paard, den draak neervellende. In 1544 werd dit beeld geschonken aan het Voetbooggild, dat het in zijnen hof bewaarde tot in 1838. Het werd alsdan door wijlen J. Hartog aan de Stad overhandigd, welke het in 't Vleeschhuis deed plaatsen. Het volgende opschrift was er vroeger op te lezen:
"Alsser. 1314. voor. datv. stot.
Was. ic. in. St. Joris. poort. vhev.
En. doenmen. 1544. vont.
Ben. ic. dese. mijn. Gulde. gegèv.
Nu. als. men. 1614. heeft. geset.
Is. mijnen. ovderdom. 300.
Liefde doet vele." (291: 1) (291: 2)

291(1) 'Graf- en Gedenkschriften'. Antw. 1856 - 2e reeks - bl. 13.

291(2) Bevoegden meenen dat het opschrift niet toepasselijk is op het beeld van 't Vleeschhuis, maar wel op een vroeger, want het huidige schijnt niet van 1314 te zijn.
[Thyssen 1922, p. 291]

(Antwerps beeldhouwwerk. Laat-gotiek).
25. A14 - Sint-Joris te paard de draak neervellend. Eikenhout. 1544 (?). H.: 1,50 m. Br.: 1,30 m. Voetstuk met rotsen en opschrift: "Als 1314 stont was ic in S. Jorispoort v'heven en doen men 1544 vont ben ic dese myne gulde gegeven".
Vermoedelijk een repliek van het beeld van 1314 dat in de St. Jorispoort stond, gemaakt voor de "camer" van "De Oude Voetboge". Gift van Hr. Jos. Hartog. (Plaat 5)
['Stad Antwerpen. Musea van oudheden en toegepaste kunst: Steen, Vleeshuis, Brouwershuis. Catalogus II. Glasschildering, Beeldhouwwerk', Antwerpen, 1948, p. 16, pl 5]

Addendum

Volgens een bijschrift van het Stadsarchief bij een historiserende prent van kanunnik Jan Scheffer (1804-1877) zou de Stad Antwerpen in 1545 een ruiterbeeld van Sint-Joris aan de Oude Voetboog hebben geschonken. Scheffer plaatst het bovenop de eerste Sint-Jorispoort (hieronder de bovenste prent met detail.)

In een tweede tekening van dezelfde hand komt een - naar mijn mening - 'Sint-Joris' die de draak velt voor, die veel lijkt op een Sint-Michiel; de figuur is gevleugeld en zonder paard. Het Stadsarchief dateert nu 1750, wanneer de vroegere stadspoort als Schermershuis wordt gebruikt. (WS) (hieronder de onderste prent met detail.)

"Middeleeuwse Sint-Jorispoort, met ruiterbeeld van Sint-Joris, dat in 1545 door de stad aan de Oude Voetboog werd gegeven; op de achterzijde pentekening gehoogd met waterverf van de Vierschaar, afgebroken in 1847" - SAA, 'Middeleeuwse Sint-Jorispoort, vóór 1545' (J. Scheffer), 12 # 508
"Middeleeuwse Sint-Jorispoort, die na de bouw van de Keizerspoort werd verbouwd en in gebruik genomen door de schermersgilde; op het dak beeld van Sint-Joris; rechts ervan tweede schets van hetzelfde beeld" - SAA, 'Schermershuis, 1750 (J. Scheffer)', 12 # 507

12#508

12 507 c96 12#507