Onze-Lieve-Vrouw ten-hemel-opgenomen en engelen - Zand (Kleine Bierpoort) [verdwenen]
Toegeschreven aan walter Pompe, 1724?, terracotta, 26 cm hoog - Fragment bewaard in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal Antwerpen
Voor het rechttrekken van de Scheldekaden in de periode 1880-1885 bestonden er nog enkele oude Scheldepoorten aan de kade. Een ervan, de monumentale 'Waterpoort' (Porta Regia) bleef gespaard, al de andere verdwenen.
Aan de stadskant (binnenzijde) van de Kleine Bierpoort, een van de twee toegangen tot het zgn. Bierhoofd, was in het fronton een beeldhouwwerk met voorstelling van Onze-Lieve-Vrouw ten-hemel-opgenomen en engelen aangebracht.
Van dit terracotta beeldhouwwerk, toegeschreven aan Walter Pompe (1703-1777), bestaat vandaag nog een fragment. Het werd gespaard bij de verwijdering van de sculptuur in 1882 en kwam in het bezit van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal. Daar wordt het in de reserve bewaard (inv. 2109). De expressieve kop kan deze van Maria zijn (het KIK beschouwt het als een engelenkop) en het kwalitatief hoogstaand werk mag gerust op naam van Walter Pompe worden gesteld.
In het Kathedraal- en Diocesaan archief wordt een genootschapsboek bewaard lopend van 1724 tot 1796, mogelijk dateert het beeldhouwwerk dus van 1724, tenzij Pompe later een ouder beeld verving. (‘Rekeningen van de geburen-confrerie van Onze-Lieve-Vrouw aan de Bakkerstoren en het Bierhoofd (1724-1796)’; zie lager)
Fotos WS 2002
Archief: SAA, Pk 173, 2: 446 (J. Van der Sanden); Hs1491, [f° 17v°]
Iconografie: KIK, M203493 ('Kop van engel' in Kathedraal)
Literatuur: Thys 1893, p. 592; Thyssen 1902, p. 152; Thyssen 1922, p. 126, 130-131; Cuyper 1924-1925, p. 360; Weghe 1977, p. 211-212 (Bierpoort e.a.); Madonna 2002, p. 40, 49, 118, 119
Augustin Thys, Historique des rues et places publiques de la ville d'Anvers, Anvers, 1873, p. 482; 'Bulletin de la propriété', 22 januari 1882, p. 14; Augustin Thys, Historiek der straten en openbare plaatsen van Antwerpen, 1893, p. 592; Kapittelschriften, 9, p. 29
Referentie: vkb1.1103
Teksten:
* (Werk van Walter Pompe):
Boven de waterpoort aen ’t Veer op Vlaenderen de Hemelvaert van Onze Lieve Vrouwe, met een engelschaer, alle van gebacke potaerde.
[Jacobus Van der Sanden, 'Oud Konst-Tooneel van Antwerpen', Handschrift, SAA, Pk 173, 2, f° 446]
* Op het Zand in de kap eener poort. O.L.Vrouw hemelvaart. Rond om het beeld der H. Maagd ziet men eenige klyne engelenhoofdjes benevens dry allerkunstigst gebeitelde engeltjes met zinnebeeldige zintuigen in de hand afgebeeld staan. Op een rondvormig voetstuk. Dit kunstig L.V. beeld wordt door onze stadsgenoten bewondert, en is vervaardigt door Walther Pompe (2) – lees gebroeders Pompe en heeft 1400 fn gekost.
(2). Gemelde kunststukken bevinden zich thans 1882 in de magazijnen van het Stadhuis en werden aldaar voor de rechtmaking der Schelde kaaien weggenomen.
[Hs1491, f° 17v°]
* Parmi les édifices disparus, nous mentionnerons seulement l'antique porte du Bierhoofd avec les images de saints et autres sculptures de Pompe qui la décoraient; ces objets d'art, nous assure-t-on, sont en bonne mains.
[Augustin Thys], 'Recueil des bulletins de la propriété publiés par le journal "l'Escaut" d'Anvers pendant le cours de l'année 1882', Antwerpen, z.j., p. 14 ('Bulletin du 22 janvier').
* De twee poorten van het Bierhoofd. — Deze twee poorten leidden naar het Bierhoofd; de grootste, welke zich in de verlenging der Klaverstraat bevond, werd afgebroken in 1830 om eenen gemakkelijke gemeenschap met de kaais daar te stellen. Wat de kleine betreft, bijna nevens de andere gelegen, zij bestond nog in 1881 onder de benaming van 'Bierhoofd'; haar binnengevel droeg in het marmeren fronton een schoon Onze-Lieve-Vrouwebeeld en andere godvruchtige zinnebeelden. Die poort, welke een oppervlakte besloeg van 75 meters, werd door den Staat mits 21.000 fr. van de stad afgekocht, aangezien zij in de verbreeding der Van Dyckkaai viel.
[Thys 1893, p. 592]
* Onze-Lieve-Vrouweparochie (verdwenen beelden)
Zand (nabij 't). – 38. O. L. V. Beeld, poort van 't Bierhoofd: Op het Zand gaven, tot in de laatste tijden, vier rivierpoorten uit: het Sandersgat, de Koninklijke poort en de twee poorten van het Bierhoofd. "Wat de kleinste dezer laaste betreft, bijna nevens de andere gelegen, zij bestond nog in 1881 onder de benaming van 'Bierhoofd'; haar binnengevel droeg in het marmeren fronton een schoon Onze Lieve Vrouwebeeld en andere godvruchtige zinnebeelden. Die poort, welke eene opppervlakte besloeg van 75 meters, werd door den Staat mits 21.000 fr. van de Stad afgekocht." (1)
(1) Augustin Thys, Historiek der straten en openbare plaatsen van Antwerpen, 1893, p. 592.
[Thyssen 1902, p. 152]
* Onze-Lieve-Vrouweparochie (verdwenen beelden)
Veerhoofd (nabij 't). – 41. O. L. Vrouw. – De oude Waterpoort van 't Veerhoofd was gelegen op het einde der huidige Vlasmarkt, nabij de Schelde.oven eenen blinden muur, in de nabijheid van deze poort, stond eene beeltenis, de Hemelvaart van Maria voorstellend. Die samenstelling, een kunstwerk van den verdienstelijken W. Pompe, werd hersteld op 26 Juni 1814. Bij dezer gelegenheid was eene stelling opgericht, waarop het ledige graf der H. Maagd met rondom de figuren der Twaalf Apostelen hemelwaarts opziende. Toen men, in 1880, de Waterpoort en omliggende afbrak, werd het beeld der H. Maagd van den muur weggenomen. Ongelukkig viel het aan stukken, aangezien het in potaarde gemaakt was.
Het beeldje, waarvan het hoofd nog zeer wel bewaard is, berust heden in O. L. Vrouwekerk.
[Thijssen 1922, p. 126]
* Onze-Lieve-Vrouweparochie (verdwenen beelden)
Zand (nabij 't). - 44. O. L. V. Beeld op de poort van 't Bierhoofd. - Op het Zand gaven, tot over ettelijke jaren, vier rivierpoorten uit: het Sandersgat, de Koninklijke poort en de twee poorten van 't Bierhoofd. "Wat de kleinste dezer laatste betreft," zegt A. Thijs, bijna nevens de andere gelegen, zij bestond nog in 1881 onder de benaming van Bierhoofd; haar binnengevel droeg in het marmeren fronton een schoon Onze Lieve Vrouwebeeld en andere godvruchtige zinnebeelden. Die poort, welke eene oppervlakte besloeg van 75 meters, werd door den Staat mits 21.000 fr. van de Stad afgekocht." (131: 1)
Vermelde schrijver verzekert ons dat die beeldhouwwerken aan Pompe worden toegeschreven en in goede handen zijn terecht gekomen. (131: 2)
131(1) 'Hist. der Straten'. Uitg. 1893, bl. 592.
131(2) A. Thijs. 'Bulletin de la propriété'. 1882, bl. 14.
[Thyssen 1922, p. 131]
* ‘Rekeningen van de geburen-confrerie van Onze-Lieve-Vrouw aan de Bakkerstoren en het Bierhoofd (1724-1796)’ Kathedraalarchief Antwerpen: Registers van Broederschappen, J.226.
[J. Van den Nieuwenhuizen, ‘Oud Antwerps kerkarchief [I]. De archieven van het Onze-Lieve-Vrouwe kapittel te Antwerpen (1124-1801) in het Kathedraal en Diocesaan archief’, (Kapittelschriften, 9), z.j., z.pl., p. 29].
* HAVERSTRAAT (voorheen Klaverstr.)
4e wijk; Ernest van Dijckkaai - Grote Pieter Potstraat
* Deze straat is vermoedelijk in 1547 geopend. Hiervoor had de Stad het jaar te voren van Maria Schutz het huis 'het claverblat' gekocht (cfr. Stadspr. I, 268). Enkele huizen kregen hier namen in verband met de straatnaam. Er was een gulden en een zilveren, een wit, een geel, een gespikkeld, een groen en een rood klaverblad. Schilder Leys sprak van de 'Klaverbladstraat'. Om verwarring met de Merksemse Klaverstraat te vermijden wordt de aloude naam bij C.B. van 29 oktober 1920 zonder veel inspiratie gewijzigd in de naar de klank verwante Haverstraat.
* Ter hoogte van de Klaverstraat lag westelijk van de stadsmuur de houten aanlegplaats het Houtenhoofd of Bierhoofd (= Bierkaai). Geruime tijd werden hier vreemde en ook inheemse bieren gelost, en de ontvanger van de stadsbelasting op het bier (de bieraccijns) had er zijn kantoor. Het Bierhoofd was een tweeledige dam of pier, bestaande uit het zgn. Laag Bierhoofd aan de zuidelijke en het zgn. Hoog Bierhoofd aan de noordelijke dam. Bij het Laag Bierhoofd was er een inham, Veerstal geheten, van waaruit de veerdienst naar het Vlaams Hoofd op de Linker Scheldeoever voer. Genoemde kaai was door twee poorten in de stadsmuur verbonden met de binnenstad, de Kleine en de Grote Bierpoort. Na de afbraak van de stadsmuur in 1797 en volgende jaren verdween niet zo lang daarna ook het Bierhoofd. De grond was opgehoogd en in 1819 werd de nieuwe kaai Van Dijckkaai geheten. De Grote Bierpoort, die door de terreinophoging vrij diep in de grond stak, werd ca. 1830 afgebroken, omdat ze hinderlijk was voor de vrije doortocht naar de Klaverstraat. Langs hier had Napoleon in 1803 zijn eerste intrede in de Scheldestad gedaan. De Kleine Bierpoort, die wat meer zuidelijk stond en het verkeer vrijwel niet belemmerde, is er blijven staan tot de rechttrekking van de Scheldekaaien ca. 1880. [Weghe 1977, p. 211-212].
