Onze-Lieve-Vrouw met Kind - Ambtmanstraat, Keizerstraat 5

Jacob Johan Van der Neer (toegeschreven), 18de eeuw, natuursteen en hout (engel en wolken)

Het beeld tegen het huis 'De Fonteyne' beschikt over een opvallend kunstige omlijsting van gestileerde wolkjes. Drie cherubijnen flankeren de globe-console waar de slang op kronkelt. Een vierde engeltje houdt de scepter van O.-L.-Vrouw vast zodat zij beide handen vrij heeft om haar zegenende Kind aan de voorbijgangers te tonen. De vermoedelijke pendant van dit achterover gebogen engeltje alsook de zinnebeeldige duif met stralenkrans zijn verdwenen. Jezus, evenals zijn moeder gekroond, houdt de rijksappel op zijn knie vast. <2> Het geheel is bekroond door een baldakijn met twaalf kwastjes die bengelen aan een zoom met dertien sterren.

De minst beschutte delen van de sculptuur (onder meer het Jezuskind) tonen vandaag veel vormverlies. De afname van de verflaag in de jaren 1970 (na 1973) leverde aanvankelijk wel een fraai resultaat op, maar bleek funest voor het behoud van de steen.

Het geheel werd deskundig gerestaureerd in 2012 door Luc Rossen. Zie details in noot 2. 

* Noot 1: Toeschrijving aan Jacob Johan Van der Neer (1757-1838) door Thomas Matei, die zich baseert op het ‘Memorieboek’ aangelegd door de beeldhouwers De Cuyper dat kon geraadpleegd worden door Emile Dilis. Zie: Thomas Matei, ‘Al wat in de kerck noodig is. De Antwerpse beeldhouwers Van der Neer (1700-1838)’, onuitgegeven eindverhandeling Kunstwetenschap, K.U. Leuven, 2005.

*Noot 2: Restauratie madonna hoek Ambtmanstraat  - Keizerstraat in 2012 door Luc Rossen et alii.

De Madonna op deze straathoek in de binnenstad vroeg al jarenlang een degelijke behandeling om het verval 1 te stoppen. Vreemd genoeg is dit beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind niet opgenomen in de lijst van als monument beschermde straatbeelden, hoewel er geen twijfel bestaat over het artistieke en historische aspect. 2 Zowel het eigenaarscollectief van het pand als Voor Kruis en Beeld zochten geruime tijd naar een oplossing voor het financiële aspect van de zaak, een poos terug kon een doorbraak worden gerealiseerd: de Provincie Antwerpen was bereid een betoelaging voor de restauratie te verlenen. Luc Rossen (Raymakers-Rossen vof) zorgde in de loop van 2012 voor zowel de behandeling van de stenen delen 3 (in situ) als de houten delen 4 (in het atelier).

Het vooronderzoek naar de fysische toestand en de historische opeenvolgende ingrepen was een belangrijk deel binnen deze opdracht. Pas na een analyse van de gevonden sporen kon een beslissing worden genomen omtrent consolidatie en herstel. Het restauratierapport van dit beeld leest dan ook als een waar expertiseverslag,het hier kort samenvatten doet in vele opzichten afbreuk aan de nauwgezet geregistreerde bevindingen en hun weerslag ervan op de uit te voeren behandeling.

Kort door de bocht komt het er op neer dat de laatste, niet omkeerbare restauratie, 5 toen nodig om instorten te voorkomen, zijn stempel drukte op de nieuwe behandeling. Beeld met voetplaat en console werden toen gescheiden en als apart verankerde delen in de muur bevestigd met staven uit roestvrij staal. Een groot deel aan oorspronkelijk materiaal is toen verloren gegaan vanaf de bovenzijde van de console tot aan de onderkant van de voeten van Maria. Dat ontbrekende stuk werd in één deel plastisch gereconstrueerd met een harde mortel, vermoedelijk op basis van cement. 6 Een ander aspect betrof de globe, waarbij opmerkelijk kon worden vastgesteld dat deze met een lindehouten deel rust op de waterlijst in de muur. De ‘oorspronkelijke’ witstenen globe is dus maar een halve bol, op een afstand van de muur geplaatst en gemonteerd op een (ouder?) houten deel.

In verband met de afwerking bleken de eerste lagen monochroom, voornamelijk witsteenimitatiekleuren, naast enkele terracottatinten. Door de grondige decapages en het verpoedering van de steen was geen enkele laag meer consistent aanwezig. Voor de nieuwe schildering is opnieuw voor een witsteenimitatiekleur gekozen. Omdat al voor de aanvang van de behandeling was beslist om verdwenen delen niet te reconstrueren, betrof het restauratiewerk hier hoofdzakelijk een consolidatie met integratie van de herstellingen. Daarbij werd een homogene uitstraling van het geheel nagestreefd, zonder afbreuk te doen aan de originele delen. Als extra werd de niet originele cementbepleistering tussen beeld en wolken verwijderd en dat muurfragment afgewerkt met een kaleilaag. Belangrijk was om aangepaste materialen en technieken te gebruiken die geen extra schade zouden toebrengen aan de originele delen, én die compatibel waren met de vele herstellingen. Constructief werden zowel het beeld als de console aanvullend verstevigd, zonder aande vroegere ankers te raken. Ook de luifel en lantaarn kregen een behandeling, hiervoor stond Hugo Stevens van Voor Kruis en Beeld in. Voor een hervergulding van de kronen zorgde Markus Oudejans.

De behandeling was voltooid eind augustus 2012. De 29ste van de maand werd de stelling afgebroken en kon iedereen het fraaie resultaat bewonderen. De herinzegening gebeurde op zondag 7 oktober 2012 om 15 uur door pastoor Bruno Aerts van Sint-Jacobskerk. De feestelijkheid werd gevolgd door een mooie receptie bij de Witte Paters in de Keizerstraat. Deze informatie verscheen eveneens in Nieuwsbrief 19 van 2012. Zie link hieronder. 

Archief en literatuur:

• Archief: Hs1491, [f° 4r°, 9v°]
• Iconografie: KIK, B029970 (1942); Archief VKB, foto 939/80, 17-08-1973; Antwerpse verhalen 1983, p. 126
• Literatuur: Thyssen 1902, p. 298; Thyssen 1922, p. 276; Bouwen 3nb 1979, p. 142; Schepens 1981, p. 213-215; Madonna 2002, p. 134; Madonna 2010, p. 35
• pdfNieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna's: nr. 19 (2012): 1, 12-13, 30, 31
• Referentie: vkb1.0063

'Steven' (Steven Wilsens) tekende het hoekpand met madonnabeeld ca. 1983 voor een bundel 'Antwerpse verhalen' (Schoten, 1983)