Onze-Lieve-Vrouw met Kind - Groenplaats 22
Dirk Lenaerts (naar een origineel mogelijk teruggaand op een werk van Artus (I) Quellinus), 2003, natuursteen
Tussen 1976 en 1979 was hier een ander Mariabeeld aangebracht, het ging verloren bij een storm. <noot 1>
Het huidige beeld, afkomstig uit een voormalige gang aan de Keistraat 20 <noot 2> en in 1983 door de Stad Antwerpen aan Voor Kruis en Beeld in bruikleen afgestaan, werd geplaatst eind 1986, begin 1987. Het is een zittende Madonna die haar naakte Kind voor zich staande houdt. Jezus, steunend met een arm op Maria's schoot, zet behoedzaam de rechtervoet op die van zijn moeder en zo vertrappen ze samen de kop van de slang. Het lijkt wel of Maria met haar linkerhand op Jezus' elleboog haar Zoon in dit verlossingswerk aanport.
Na talloze beschadigingen, onder meer veroorzaakt door passerende vrachtwagens, is in 2003 dit beeld vervangen door een in natuursteen herkapte versie van Dirk Lenaerts (°1959). Het inmiddels gerestaureerde origineel wordt door Voor Kruis en Beeld in depot bewaard.
Frans Baudouin signaleerde in 2000 een in 1973 bij Christie's in Londen geveilde tekening die verband houdt met dit werk, hoewel hij ze als voorstudie <noot 3> beschouwde voor een beeldengroep in de Antwerpse Sint-Pauluskerk (het 'epitaaf van de Zoete Naam', een natuurstenen beeldengroep van Onze-Lieve-Vrouw met kind tussen de H. Jozef en H. Anna door Artus (I) Quellinus uit 1644). Er is inderdaad een onmiskenbaar verband tussen tekening en epitaaf.
Maar Claire Baisier bracht in 2002 de juiste sleutel, de koppeling met het beeld van de voormalige Keistraat, waarop de tekening helemaal lijkt. Om het beeld van de Keistraat daarom aan de grootmeester zelf toe te schrijven is nog maar de vraag, het lijkt eerder een werk van een minder vaardige hand en kan ten hoogste teruggaan op een verloren gegaan origineel.
Boven: tweemaal het beeldhouwwerk van de Keistraat 20. Links nog met een vrij dik verlagenpakket (ongedateerde foto, archief Voor Kruis en Beeld). — Rechts: de actuele toestand, in depot bij Voor Kruis en Beeld.
• <noot 1> Piet Schepens (1981, p. 84-85) vermeld ten onrechte dat het een werk van Albert Poels betreft. Een vergelijking met de beelden van Ch. Proost maakt duidelijk dat het om een Madonna ging vergelijkbaar met deze op de Oever 16. Zie een afbeelding hieronder.
• <noot 2> “Keistraat. ... Gang n. 20: Zittende Lieve Vrouw, in 1870 gesteld.” (Thyssen 1922: 239-240). - Zie ook: 'Op Mariawandel in de Mei. Mariabeeld hoek Keistraat en Driesch', 'Gazet van Antwerpen', z.j. (1950)
• <noot 3> De tekening lijkt eerder de weergave van een al gerealiseerd beeld dan een ontwerp. Of ze aan Artus (I) Quellinus kan worden toeschreven is betwijfelbaar. (WS)
Het kappen van de kopie in het atelier van Dirk Lenaerts in 2003
Hierboven: het door P. Schepens in 1981 (p. 84-85) besproken Onze-Lieve-Vrouwebeeld aan de kantwinkel 'Galerie Petro Paulo Rubens'. Door hem ten onrechte aan Albert Poels toegeschreven. In werkelijkheid ging het om een serieproduct van Charles Proost - Prentbriefkaart, A. Van Mieghem, Oostende, ongedateerd (verz. W.S.)
- Archief: Voor Kruis en Beeld, verslagen (diverse data)
- Iconografie: archief Voor Kruis en Beeld
- Literatuur: Thyssen 1902, p. 282; Thyssen 1922, p. 239-240; Schepens 1981, p. 12, 47, 196, 245; Madonna 2002, p. 117 (= Baisier 2002), 141; Madonna 2010, p. 59
CVH 2000a, p. 41 (noot 88), p. 43 (tekening veiling Sotheby’s, Londen 15 december 1973: nr. 81); Sirjacobs 2006, p. 1781 (C2, ‘Epitaaf van de Soeten Naem’)
Nieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna's: pdfnr. 3, (2002) 2, p. 4
Krantenknipsel: 'Op Mariawandel in de Mei. Mariabeeld hoek Keistraat en Driesch', 'Gazet van Antwerpen', z.j. (1950) - Referenties: vkb1.1184 (kopie Groenplaats, Lenaerts); vkb1.0029 (origineel Groenplaats, in VKB-depot); vkb1.0058 (origineel Keistraat 20); inventarisnummer: vkb1.0211 (Groenplaats, zgn. Poels)
Teksten:
- Inventaris O.-L.-Vrouwbeelden.
Gerecupereerde gevelbeelden H. Maagd met kind.
A. Ondergebracht in het Volkskundemuseum:
FM 63.23.1: H. Maagd met Jezuskind in zittende houding. Afkomstig van het huis Keistraat 20, Antwerpen. Steen (beschilderd), 19e eeuw. H. 70 cm.
[machineschrift, archief VKB] - Sint-Paulusparochie (bestaande beelden) Keistraat. - 301-303. Drie beelden. - 2. Gang n. 20: Zittende Lieve Vrouw, in 1870 gesteld. [Thyssen 1922, p. 239]
- De afgesloten gang van het huis nummer 20 van de Keistraat wordt in de onmiddellijke omgeving aangeduid als "Pektonnengang". Aan de middenste van de afgeschilferde huisgeveltjes werd omstreeks 1870 een in hout gebeeldhouwd Mariabeeld aangebracht. Eenvoudig beeld van de zittende Moedermaagd die vóór haar knieën het staande kind toont, werd het aanvankelijk door de bewoners van het "Pektonneke" met zorg omgeven.
Hoe arm ook: door regelmatige, omhalingen kon het beeld versierd worden met een zilveren kroon en ander zilverwerk. De houten rozenkrans met de ongewoon, grote afmeting, werd door een vaardig houtsnijder met vakbekwaamheid bewerkt. De uitgestoken roosjes van 't kruis getuigen het. - Thans vervallen grootheid bij gebrek aan belangstelling. Het beeld wordt sedert vele jaren onderhouden door een gebuurvrouw die deze zorg overerfde van wijlen haar grootmoeder. Tijdens de Mariale feesten van 1949 werd de glazen kast hernieuwd, zodat het beeld volkomen beschermd is, en in dit opzicht gelijkenis vertoont met de overige beelden uit stegen en gangetjes van oud Antwerpen. ['Op Mariawandel in de Mei. Mariabeeld hoek Keistraat en Driesch', 'Gazet van Antwerpen', z.j. (1950)]
- Wat verder, boven de kantwinkel aan de katedraal (nummer 22), staat op dezelfde Groenplaats een sober, wit beeld: Maria met het kindje Jezus. Wat een kontrast met Onze Lieve Vrouw Hemelvaart, die amper enkele passen verder prijkt. Hier geen zwier of patos. Wel eenvoud en ingetogenheid.
Deze beeltenis van de Moeder Gods staat er nog maar enkele jaren. Ze kwam er na lang aandringen van de eigenares van de kantwinkel, die volgens het getuigenis van kanunnik Gabriël Striels, de wens had uitgedrukt een historische madonna tegen haar gevel te krijgen. Daar kwam echter om een of andere mysterieuze reden niets van in huis en ten slotte zorgde het Sint-Jan Berchmanskollege van de Meir voor een nieuw beeld, dat vervaardigd werd door beeldhouwer Poels en op 26 september 1979 werd geplaatst. Achteraf bekeken nog goed dat er geen oud beeld beschikbaar was. Beeldhouwer Poels kreeg op die manier de gelegenheid een eeuwenoude traditie door te trekken. En het moet gezegd: hij deed het met veel sukses. [Schepens 1981, p. 85].
