Onze-Lieve-Vrouw met Kind - Huikstraat 24, Keistraat
toegeschreven aan Peeter Van Overlaet of Walter Pompe (?), 18de eeuw, natuursteen (?) — Beschermd monument 17 juli 1981
Maria heeft het Kind op de linkerarm en houdt het in evenwicht door haar rechterhand op zijn bovenbeen te leggen; Jezus steunt met zijn hand op haar borst en omknelt met de linkerhand een rijksappel die op zijn knie rust. Terwijl Jezus toekijkt vertrapt Maria met één voet de kop van het serpent dat rond de globe kronkelt... Dat is wat er vandaag te zien valt van een beeld dat keurig oogt, maar helaas verminkt tot ons is gekomen.
De Madonna die sinds 1992 tegen een bakstenen muurvlak van een nieuw sociaal woonblok hangt, kende vroeger flink wat omkaderende luister. Foto's uit 1942 en 1973 tonen de straathoek met het oude pand en de eerdere sfeer, het verschil kan niet groter zijn. Daar waar het beeld nu museaal koel 'wordt gepresenteerd' was de sculptuur vanouds geïntegreerd in zijn omgeving. Negentiende-eeuwse en eerdere visies hielden van een inkadering met een geschilderd gevelveld, van een stralenkrans als verbinding tussen luifel en beeld en een qua formaat majestueuze lantaarnarm die het slotaccent bracht. Op de foto's valt ook het verval af te lezen: de lantaarnarm verliest eerst zijn originele lantaarn en wordt later verwijderd, in 1973 is slechts een pover 'rustiek' devotielicht te zien. Aan de luifel verdwijnen mettertijd de afhangende klossen en de stralenkrans moet het met steeds minder stralen doen. Het onderhouden van het gevelveld is grappig genoeg aan de tijd aangepast, leve de sixties! Tussen 1943 en 1973 lijkt het beeld zelf ook te zijn hersteld, en vermoedelijk aangepast. Op de oudste foto is Jezus linkerarm verdwenen, achteraf is die wel aanwezig en omklemt hij hiermee een rijksappel. Een negentiende-eeuwse beschrijving vermeldt in de rechterhand een kruisstaf <noot 1> terwijl August Thyssen spreekt van een verdwenen paternoster (rozenkrans). <noot 2>
De afname en bewaring van het geheel omstreeks 1984 (sinds 1981 'beschermd' als monument) gebeurde in bouwaannemerstijl en niet volgens monumenten- of restauratienormen. Zo werd bijvoorbeeld de sculptuur van de console gezaagd, en erger: het beeld kwam in brokstukken van de gevel; nog erger: de engeltjes van het sculpturale bijwerk verhuisden naar de afvalcontainer.<noot 3>
Ook de restauratie gebeurde niet door professionelen. Bij herplaatsing ontbrak de zinnebeeldige duif, de stralenkrans en de drie cherubijnen met het wolkendek waarin ze zweefden. De wereldbolvormige console met engelenkopjes is wél gebleven terwijl de kleine lichtarm en lantaarn de vorige vervangt. Ook de luifel werd vernieuwd. Tenslotte kregen Moeder en Kind een nieuw vervaardigde hedendaagse metalen opzetkroon, vervaardigd door Annemie Van Hoydonck.
De toeschrijving aan Walter Pompe is terug te vinden in een nota van Pieter Jozef De Cuyper, gepubliceerd door E. Dilis. Thyssen vermeldt geen auteur. In het anonieme handschrift (Hs1491) uit 1868 werd de naam 'Peeter Van Overlaet' door een latere hand aangevuld. — Zie voor ander werk toegeschreven aan deze beeldhouwer: Wiegstraat 3 en Sleutelstraat 33.
Hieronder: Een foto uit 1973 met een geschilderd gevelveld, zo weggelopen uit sixties (Frans De Keersmaecker, 1 oktober 1973; Archief Voor Kruis en Beeld)
• <noot 1> Keistraat en houten brug. Een zeer verdienstelijk L. V. beeldje met het kindje op den arm zijner moeder, houdende in de rechter hand de lang[e] kruis roede. Bovenwaarts plaant eene glorie van seraphijnen hoofdjes. Met schoonen troon en englen voetstuk. Door Peeter Van Overlaat. (Hs1491, [f° 6r°]).
• <noot 2> Huikstraat. - 299. O. L. Vrouw. - Deze oude beeltenis toonde eertijds het Paternoster aan de voorbijgangers, en maakte hen indachtig dat men in de parochie is van den H. Rozenkrans. (Thyssen 1922, p. 239)
• <noot 3> De heer De Keersmaeker doet ons volgend verhaal: het beeld van de Huikstraat / Keistraat werd verwijderd voor de aldaar te verrichten bouwwerken, het werd gewoon van de sokkel gezaagd! De brokstukken van het beeld zouden aldaar in een appartement gelegen hebben tot de heer De Keersmaaker het heeft opgehaald om het in veiligheid te brengen in de St.-Pauluskerk, de koster van deze kerk heeft een stuk van de luifel in zijn kelder liggen, het andere stuk van de luifel ligt in het Stadmagazijn aan de Leguit, de stralenkrans ligt in hangar 4. De engeltjes van het beeld zijn bij de afbraak op de container geworpen. (...). [Verslag vergadering Voor Kruis en Beeld, 1991-03-06]
Iconografie: Archief Dienst Erfgoed, Provincie Antwerpen: Dossier Madonnabeelden, ongenummerde foto’s (exemplaar 1) en K198/31 (exemplaar 2), fotograaf onbekend, 1943; Archief Voor Kruis en Beeld: foto Frans De Keersmaecker, 1973-10-01
Archief: Hs1491, [f° 6r°]
Literatuur: Thyssen 1902, p. 281; Thyssen 1922, p. 239-240; Cuyper 1924-1925, p. 360; Bouwen 3na 1976, p. 141; Schepens 1981, p. 69, 193; Madonna 2002, p. 142; Madonna 2010, p. 78-79
Referentie: vkb1.0047
