Heilige Drie-eenheid, engel en twee 'slaven' - Sint-Jacobsmarkt 92-94
J.J. Cousyns (Cosyns), 1756 — H. Viddeleer, 1821, terracotta, geschilderd — Beschermd monument 21 januari 1987
Aan de samenkomst van de Lange Nieuwstraat en Sint-Jacobsmarkt, nabij de Kipdorpbrug, is voor een niet ingewijde een raadselachtige beeldengroep aan de gevel aangebracht. Hij was eertijds het 'uithangbord' van het 'Aartsbroederschap van de Heilige Drievuldigheid tot verlossing der Christene Slaven' die in de naburige Sint-Jacobskerk in 1643 werd opgericht. Deze lekenvereniging werkte via fondswerving in de kerk aan de vrijlating van in gevangenschap genomen christenen in de muzelmaanse wereld. Naast de Triniteit (God de Vader, Zijn Zoon Jezus en de H. Geest) vormde het 'Visioen van de H. Johannes van Matha' (een engel tussen geketende slaven) het visuele programma van dit broederschap.
De originele achttiende-eeuwse groep <noot 1> verdween vermoedelijk in de Franse periode (Van de Sande vermeldt hem als werk van Johannes Josephus Cosyns), maar werd in 1821 door Hendrik Viddeleer (ca. 1785-1865) hermaakt.
De iconografie verbeeldt de geloofspunten van het aartsbroederschap: de Heilige Drievuldigheid en het Visioen van de Heilige Johannes van Matha, oprichter van de Orde der Trinitariërs in 1198. De bovenste beeldengroep bestaat uit God de Vader met wereldbol en engelenkopje, Christus met het kruis, en de Heilige Geest verzinnebeeld door de duif tegen een vergulde stralenkrans met wolkendek. De onderste beeldengroep bestaat uit een staande engel tussen zittende, geketende slaven. Deze rusten op een drieledig, gebroken fronton met voluten, eierlijst en pijnappels uit blauwe hardsteen, voorzien van medaillons met het kenteken van de Orde der Trinitariërs, een rood en blauw kruis op een wit veld. De beeldengroepen worden beschermd door een gegolfde zinken luifel met vergulde lambrekijn, en is voorzien van een smeedijzeren lichtarm met lantaarn.
In het voorjaar van 2010 is een grondige opknapping (herschildering) van het geheel voorzien en komt er een nieuwe zinken luifel naar het oude model.
Noot 1: Muller 2016 (zie hieronder) dateert op basis van informatie van Nancy Kay deze groep als vervaardigd in 1756. Een bron hiervoor ontbreekt. Jacobus Van der Sanden geeft geen jaartal bij de bespreking van dit (verdwenen) werk van Johannes Josephus Cousyns (Cosyns) (1718-1765).
Archief: SAA, PK 173/1, p. 239 (J. Van der Sanden, ca. 1771); Hs1491, [f° 12v°]
Iconografie: KIK, B79489 (1944)
Literatuur: Thyssen 1902, p. 256; Thyssen 1922, p. 192-193; Bouwen 3nb 1979, p. 473-474; Beschermd 1994, p. 40; Madonna 2010, p. 204; muller-jacob-2016: 410-415 (afb. p. 414)
Aanvullende literatuur: Lattin 1941, p. 32-35; Broederschappen 2009, p. 4, 7, 37
Referentie: vkb1.0363
Teksten:
A massive information campaign disseminated the message of both these images. The story of St.Joannes de Matta and the Trinitarians was told in handbooks distributed to the many thousands who joined the Trinity Confraternity, repeated in devotional engravings printed by the thousands each year, and also displayed in a street sculpture prominently located (1756), like a totem, to face everyone who entered Antwerp's busiest land-gate, the Kipdorp Gate, at the head of the two main thoroughfares leading into the heart of St. Jacob's parish, and to the center of the city (fig. 9.8. Trinity Brotherhood Relief at the Kipdorp Gate. 1756; fig. 9.9. Detail of fig. 9.8).24 Mediating to the people of Antwerp so volatile an issue as Muslim enslavement of Christians, the brotherhood's signs combined religious and political messages in a potent mix that I will discuss further on. // 24 Nancy Kay kindly informed me about the date of this image. [muller-jacob-2016: 410-415]
FIGURE 9.8 Trinity Brotherhood relief at the Kipdorp Gate, 1756 / PHOTO: AUTHOR. [muller-jacob-2016: 414]
