Onze-Lieve-Vrouw met Kind (verdwenen) - De Winterstraat 1, 's-Herenstraat
Deze kopie van de Maaslandse Madonna in de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekathedraal werd 15 maart 1999 door nieuwe (niet-christelijke religieuze) eigenaar van het pand van de gevel verwijderd. — [WS]
Foto 'Album Rik De Vleeschauwer', p. 45 (archief VKB)
- Koen Mortelmans, 'Ruim honderd jaar oud madonnabeeld verdwenen', 'Gazet van Antwerpen', 20 maart 1999.
- Wim Strecker schreef als medewerker van onze vereniging er een uitgebreid artikel over.
vkb1.0837
Een onopgemerkt gebleven oude kopie van de ‘Maaslandse Madonna’ uit de Antwerpse Kathedraal
In 1999 werd in de Borgerhoutse De Winterstraat een Mariaal gevelbeeld (1) verwijderd en mogelijk vernietigd (2). Bij het herbestuderen van dit verdwenen patrimonium in het licht van de kennis van vandaag, kan dit enkel een spijtig gemis worden genoemd. Het betrof immers een oude kopie van de sculptuur in de Antwerpse Kathedraal, toe- geschreven aan de Meester van de marmeren Maaslandse Madonna’s. Hoewel nog onzeker, misschien zelfs een in 1866 gekapte versie, het jaar van verwerven van dit beeld door de kerkfabriek van de Kathedraal. (3)
De gegevens over deze Borgerhoutse Madonna zijn summier, maar klimmen gelukkig op tot de periode tussen 1868 en 1886. (4) In een anoniem handschrift, ‘De lieve- vrouwbeelden van Antwerpen’ bewaard op de dienst Erfgoed van de Provincie Antwerpen (hierna vermeld als Hs1491) komt voor de precieze locatie deze vermelding voor: S’heerenstraat, op den hoek - Een zeer fraei O.L.V beeldeken met kindeken op den arm, met fraeyen troon en engelenvoetstuk. In 1866 opgericht en door Redig vervaardigt.” (Hs1491, [f° 20 r°]).
De beschrijving kan op de kopie uit de Kathedraal slaan zoals ze gekend is door iconografisch materiaal (zie verder). Er is inderdaad sprake van een console waarop een engel afgebeeld staat. De luifel kwam op de 20ste-eeuwse foto’s niet (meer) voor. Opmerkelijk is wel dat beeldhouwer J. Redig in deze straat woonde, hoewel niet in 1866. (5)
De nota van deze auteur is, hoewel betrouwbaar, maar één schakel in de voorlopig vrij onduidelijke geschiedenis van én sculptuur én locatie. Naar de bewering van Floris Prims (i.s.m. M.J. Scheelen) zou de zijstraat, in casu de De Winterstraat, als straat pas dateren van 1886. (6) En het gebouw is duidelijk een hoekgebouw, met een afgeschuinde hoektravee waarop op de tweede bouwlaag de Madonna voorkwam. Was omstreeks 1866 anticiperend gebouwd, of werd het actuele gebouw pas opgetrokken na 1886?
Een tweede nota, uit 1963 (7) maakt eveneens melding van een Madonna op dit hoek- gebouw. Letterlijk heet het nu “Hoek De Winterstraat en ‘s Herenstraat - Het O.L.Vrouw- beeldje is van kunstenaar Weyns. (8) Het werd geplaatst door de zorgen van E.H. Pastoor Janssens.” (9) Betekent dit dat het beeld van Redig uit 1866 werd vervangen door een werk van Weyns? In dat geval zou de kopie van de Maaslandse Madonna van de Antwerpse Kathedraal maar uit de periode 1923-1930 dateren.
Verder onderzoek moet het probleem uitklaren: kan er een historische foto gevonden worden van het hoekhuis met beeld die van voor ca. 1925 dateert? Is er ergens in een parochieblad een vermelding van de inzegening van de nieuwe Madonna te vinden met informatie over de maker van dat nieuwe beeld?
- Inventarisgegevens Voor Kruis en Beeld: vkb1.0837 - ‘Onze-Lieve-Vrouw met Kind’, De Winterstraat 1, ’s-Heren- straat, 2140 Borgerhout (Antwerpen).
- Zie bijlage oneraan: ‘Districtsraad Borgerhout, zitting 22 maart 1999. Borgerhout. A-PUNT. 19. Weghakken gevelbeeld aan Koxplein (Jaarnummer 485)’ en de catalogus van de tentoonstelling ‘De verbeelding van Antwerpen. Religieuze straatbeelden’, Antwerpen, 2000 waar dit feit vermeld wordt: “Het madonnabeeld met sierlijke lantaarn aan de ‘s Herenstraat x De Winterstraat te Borgerhout wordt in 1999 door de islamitische huiseigenaar afgehakt.” (p. 14 e.v.). 3 Kathedraal Antwerpen, inv. nr. 1006: “‘Maria met kind’, Meester van de Maaslandse marmeren madonna’s, eerste helft 14de eeuw - marmer, h. 127 cm - schip - Inv. JVDN C.1. – [...]. Dit beeld kwam vermoedelijk pas in de tweede helft van de 19de eeuw in de kerk terecht. Mogelijk is het te identificeren met het marmeren beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind dat uit de nalatenschap van een weduwe op 18 januari 1866 aan de kerkfabriek geschonken werd. Volgens de catalogus van de tentoonstelling van 1888 zou dit beeld afkomstig zijn uit een oude kerk te Luik. [...]. “ [S. Grieten en J. Bungeneers [red.], ‘De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen. Kunstpatrimonium van het Ancien Régime’, Turnhout, 1996, p. 452]
- Kathedraal Antwerpen, inv. nr. 1006: “‘Maria met kind’, Meester van de Maaslandse marmeren madonna’s, eerste helft 14de eeuw - marmer, h. 127 cm - schip - Inv. JVDN C.1. – [...]. Dit beeld kwam vermoedelijk pas in de tweede helft van de 19de eeuw in de kerk terecht. Mogelijk is het te identificeren met het marmeren beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind dat uit de nalatenschap van een weduwe op 18 januari 1866 aan de kerkfabriek geschonken werd. Volgens de catalogus van de tentoonstelling van 1888 zou dit beeld afkomstig zijn uit een oude kerk te Luik. [...]. “ [S. Grieten en J. Bungeneers [red.], ‘De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen. Kunstpatrimonium van het Ancien Régime’, Turnhout, 1996, p. 452]
- Datering op basis van gegevens in het handschrift zelf
- Beeldhouwer J. Redig komt in de adresboeken van Ratinckx voor met als adres ‘s-Herenstraat 181 in 1885:
“Redig, J., rue du seigneur (Borg.) 181”. [ratinckx-1885: 590 (‘sculpteurs’)]. In vorige jaren komt een beeldhouwer J.-B. Redig in deze adresboeken voor. Hij woonde in 1870 in de Borgerhoutsestraat 22 (op Antwerps grondgebied, grenzend aan Borgerhout); in 1873 en 1877-1878 op het adres Klaverstraat 17 in Borgerhout. De Klaverstraat werd in 1920 herdoopt naar ‘Van den Peereboomstraat’, vandaag ‘Vandenpeereboomstraat’ gespeld. Al deze straten zijn te situeren in dezelfde buurt. – Ratinckx frères [ed.], ‘Double guide commercial ou Livre d’Adresses de la Ville d’Anvers. 15ième edition’, Antwerpen 1885. - “De Winterstr. – Op het Borgerhoutsch veld. Geopend 12 November 1886, op de gronden van Mw. weduwe Lau- wers-De Winter. De naam werd aangevraagd door de familie.” [F. Prims, ‘Geschiedenis van Borgerhout’, Borgerhout, 1936, p. 165].
- Uit een brochure, titel onbekend, van een tentoonstelling over Borgerhoutse gevelbeelden gehouden in mei-juni 1963 door de ‘Cultuurkring Groei’ in de zaal van het Borgerhoutse Vredegerecht, Turnhoutsebaan.
- Naar aan te nemen beeldhouwer Jules Weyns (Merksem (Antwerpen), 17 maart 1849 – Antwerpen, 4 april 1930).
- J. Janssens werd pastoor van de parochie van de Heilige Familie op 27 mei 1923. Hij overleed op 22 maart 1943 en werd opgevolgd door C. De Bie, benoemd op 18 april 1943. (Met dank aan Gaston Van Bulck die deze gegevens bezorgde).
Hieronder de foto's van het beeld, en het pand zonder nadat het beeld verwijderd is.
Hieronder een foto van het beeld uit de kathedraal.
Hieronder het verslag uit de zitting van de Districtsraad Borgerhout.
