Onze-Lieve-Vrouw (onbepaald) [verdwenen] - Beggaardengang [verdwenen]
Nog tot ca. 1960 bestond er aan de Eiermarkt, tussen de toenmalige huisnummers 25 en 27, een poortomlijsting als ingang van de Beggaardengang. Die gang was — op het overbouwd deel aan de Eiermarkt na — in feite een zeer smalle straat tussen Eiermarkt en Beggaardenstraat, parallel lopend met de Sudermanstraat.
Nog in het begin van de 19de eeuw was de Beggaardengang slechts aan de westzijde opgedeeld in kleinere percelen en paalde hij oostwaarts voor het overgrote deel aan het klooster met kapel. In de Franse tijd werd het klooster opgeheven (1796), en de bezittingen van de Beggaarden openbaar verkocht (1797). Met uitzondering van een korte heropening van de kerk (1801 e.v.) gebruikten de nieuwe eigenaars de lokalen als opslagruimte. In de verdere 19de eeuw was hier de vervoersfirma 'Messageries Van Gend en Loos' gevestigd, later 'Messageries Van Gend & Cie'.
In 1959 en volgende jaren wordt komaf gemaakt met het hele bouwblok tussen Eiermarkt, Sudermanstraat, Beggaardenstraat en een deel van de Sint-Katelijnevest. De Brusselse bouwpromotor Charles (Charlie) De Pauw realiseert er dan de grootschalige 'Eiermarkt building' met kantoren, winkels en een parkeergarage ('Meir parking'). Waar ooit de Beggaardengang liep rijden nu de auto's uit de parking.
In 1866 vragen omwonenden van de Beggaardengang aan het stadsbestuur de toelating om een Onze-Lieve-Vrouwebeeld te plaatsen in de gang, aan het deel palend aan de Eiermarkt. Ze argumenteren deze aanvraag met de vermelding dat er daar vroeger ook een beeld zou hebben gestaan. Stadsbouwmeester Pieter Dens keurt de plaatsing goed en het College van Burgemeester en Schepenen verleent op 26 september 1866 de toelating tot plaatsing.
Is het beeld er gekomen of niet? In zijn boek uit 1902 vermeld Thyssen dat er "boven den overbouwden doorgang" toen nog "ijzeren doken en haken" aanwezig waren "die bewijzen, dat er daar iets gestaan heeft". Thyssen vermoedde dat het om een beeld ging in relatie met het vroegere klooster, dus een voorstelling van Sint-Jan de Doper. Een contemporaine bron, het zgn. Hs1491 (ca. 1868-1886) zwijgt in alle talen over een beeld op deze locatie.
Afbeeldingen
Plattegronden eerste rij:
Links: Gele markering: situering van de Beggaardengang op de plattegrond van Losson (1846). De smalle straat liep tussen Eiermarkt en Beggaardenstraat, evenwijdig met de Sudermanstraat. Oostwaarts ervan lagen kerk en klooster van de vml. Beggaarden (cf. grote percelen boven).
rechts: De "Allée des Beggards" tussen de Eiermarkt (boven) en Beggaardenstraat (onder). De westzijde telt een achttal kleine percelen, de oostzijde wordt op twee percelen na volledig ingenomen door het vroegere Beggaardenklooster. - Detail uit het 'Gevelplan' van de derde wijk, een kadasterkaart uit de Franse tijd van ca. 1800. - SAA, 12 # 4264
Tweede rij: Prentbriefkaart (en detail), 'Anvers. Marché aux oeufs', D.V.D. 8752 (Désiré Van Dantzig, Brussel), ca. 1902 - Verz. WS.
De poort van de Beggaardengang is herkenbaar tussen de winkelpuien aan het vierde pand vanaf de straathoek met de Sudermanstraat (met op de gevelhoek de nu nog bestaande Madonna van de Eiermarkt). De poort zou volgens De Lattin (1955) een overblijfsel van het vroegere Begaardenklooster geweest zijn.
Derde rij: twee zichten vanuit tegengestelde richting
Links: En een zicht op de gang naar de Eiermarkt toe. In de achtergrond het overbouwd deel, met rechts van de doorgang een urinoir. - 'Beggaardengang, de smalle steeg, Antwerpen 1931' - SAA, FOTO-OF#5091 (sa058070.jpg)
rechts: Beggaardengang, de smalle steeg, Antwerpen 1929' (op de achtergrond de Beggaardenstraat) - SAA, FOTO-OF#5089 (sa031159.jpg)
Laatste Rij:
'Eiermarkt, de ingang van de Beggaardengang, Antwerpen 1932'. - SAA, FOTO-OF#5478 (sa057050.jpg)
Boven de doorgang een tweetalig straatnaambord. Middenin staat een hinderpaal om de inrij van voertuigen te verhinderen.
Archief: SAA, 1866 # 713 (26/09/1866 | Adres: Beggaardenstraat | Adres op dossier: Beggaardengang | Aanvrager: Jan Provo | Omschrijving: Onze Lieve Vrouwebeeld)
Iconografie:
- Prentbriefkaart, 'Anvers. Marché aux oeufs', D.V.D. 8752 (Désiré Van Dantzig, Brussel), ca. 1902 - Verz. WS
- SAA, FOTO-OF#5478 (sa057050.jpg)
- SAA, FOTO-OF#5089 (sa031159.jpg)
- SAA, FOTO-OF#5091 (sa058070.jpg)
Cartografie: SAA, 12 # 4264 - Gevelplan wijk 3, ca. 1800, - Zogenaamd gevelplan van de binnenstad, met de Franse huisnummering zoals in de eerste bevolkingsboeken van 1800-1815.
Cartografie: F.A. Losson, 'Plan Géometrique parcellaire de la ville d'Anvers dressé en 1846', D. Avanzo & Cie : Liège, 1848
Thyssen 1902, p. 95-96; Thyssen 1922, p. 87-88
Amand De Lattin, 'Evoluties van het Antwerpsche stadsbeeld. Geschiedkundige kronijken', 1, Antwerpen, 1940, p. 8-9.
Amand De Lattin, 'Doorheen Oud-Antwerpen. Gids en inventaris van het hedendaagse Oud-Antwerpen', Antwerpen, 1955, p. 336.
Referentie: vkb1.1896
Zie ook: twee verdwenen beelden aan de Sudermanstraat en Beggaardenstraat; één van Walter Pompe dat enkel bekend is van een tekening en één dat ca. 1960 verdween.
Teksten:
1/ Le Sieur Jean Provo et les autres voisins du "Begaerdegang" demandent de pouvoir établir une statue de la vierge au revers du mur de cloture du passage du Marché aux oeufs, à l'avis de Mr l'architecte. Ils disent qu'il y en a eu une autrefois en cet endroit.
7 7bre 1866 [SAA, 1866 # 713]
-----
2/ Administration Communale d'Anvers
Bureau de l'Architecte
Travaux
Anvers, le 15 7bre 1866
Messieurs,
En vous renvoyant les pièces cijointes que vous m'avez transmises pour examin, j'ai l'honneur de vous informer que je serais d'avis d'autoriser le placement d'une statue de la Ste Vierge au dessus de l'allée de begaerde et d'une autre de St Roch dans la rue de la pelisse à l'endroit indiqué.
Veuillez agréer, Messieurs, l'assurance de mes sentiments distingués
L'Architecte de la Ville
(sign.) P. Dens
A Messieurs les Bourgmestre et Echevins de la Ville D'Anvers
[SAA, 1866 # 713]
-----
3/ [26/09/1866]
2e Bureel, N° 5/c
Policie der bouwingen
Stad Antwerpen
Het Collegie van Burgemeester en Schepenen,
Gezien het verzoekschrift door M. Jan Provo en geburen
...
Geeft oorlof om
in den Beggaardengang een Onze Lieve Vrouwenbeeld te plaatsen, op de volgende voorwaarden:
1° Het voetstuk van het beeld zal op 's minstens 3m50 hoogte boven de kasseijing gevestigd zijn.
2° Het zal niet meer dan 0m50 uitsprong hebben te meten van de buitenzijde tot tegen den gevelmuur van het huis; het zal daarenboven, alsook het beeld, stevig in den muur gehecht worden opdat noch de wind noch aanige andere oorzaak dezelve zoude kunnen doen vallen.
3° De lanstaarnstang zal niet meer dan 0m50 uitsprong buiten den gevelmuur mogen maken, en de lantaarn zal derwijze geplaatst worden dat hij buiten het bereik der hoogste rijtuigen blijft.
[SAA, 1866 # 713]
------
4/ Onze-Lieve-Vrouweparochie (verdwenen beelden)
Eiermarkt. - 3. St-Jansbeeld: In een zeldzaam vlugschrift (1) alhier uitgegeven ten jare 1814, wordt melding gemaakt van eenen 'Sint-Jan', welke op de Eiermarkt te zien was.
Wij kunnen de plaats van dit beeld niet bepalen, doch aangezien het aloude Beggaardenklooster aldaar gelegen was, en de kerk dezer religieuzen den H. Joannes-Baptista werd toegewijd, is het hoogst waarschijnlijk, dat er zich een beeld bevond op den ingang des gebouws, namelijk, op den gevel van het spreekhuis, alwaar te lezen stond:
D. O. M. / Beatiss : Virgini / Immaculate Conceptae / Sanctiss : P : N : Francisco / Necnon D Joanni Baptistae / Sacrum. (2)
In den Beggaardengang, boven den overbouwden doorgang, die hem met de Eiermarkt verbindt, ziet men nog ijzeren doken en haken, die bewijzen, dat er daar iets gestaan heeft. Ongetwijfeld zal het besproken beeld aldaar gesteld zijn geweest, toen de gebouwen van het Beggaardenklooster afgebroken en vervangen werden door de bureelen, magazijnen en stallingen der 'Messageries Van Gend'.
Dit beeld stond zeker in verband met de eeuwenoude Sint-Jannekenskermis, die jaarlijks op de Eiermarkt fel gevierd werd, en die ook deze eigenaardigheid opleverde, dat er dan, in open lucht, een 'rijstpapfeest' aan de kinderen der geburen aangeboden werd. 's Avonds was de markt ook verlicht met brandende pektonnen.
Dit echt volksfeest, ondanks aangewende pogingen, heeft den Franschen tijd niet overleefd. // (1) Tweede Deel der Uijtspraeken van den Antwerpschen Eijer-Boer... 1814. T'Antwerpen uijt de Drukkerij der vrije Druk-pers. // (2) Grafschriften; 6e deel, bl. 37.
[Thyssen 1902, p. 95-96)
-----
5/ Onze-Lieve-Vrouweparochie (verdwenen beelden)
Eiermarkt. - 4. St-Jansbeeld. - In een zeldzaam vlugschrift (2) alhier uitgegeven ten jare 1814, wordt melding gemaakt van eenen Sint-Jan, welke op de Eiermarkt te zien was.
Wij kunnen de plaats van dit beeld niet bepalen, doch aangezien het aloude Beggaardenklooster aldaar gelegen was, en de kerk dezer religieuzen den H. Joannes-Baptista werd toegewijd, is het hoogst waarschijnlijk, dat er zich een beeld bevond boven den ingang van het gebouw, namelijk, op den gevel van het spreekhuis, alwaar te lezen stond:
D. O. M. / Beatiss : Virgini / Immaculate Conceptae / Sanctiss : P : N : Francisco / Necnon D Joanni Baptistae / Sacrum. (3)
In den Beggaardengang, boven den overbouwden doorgang, die hem met de Eiermarkt verbindt, zag men nog over enkele jaren ijzeren doken en haken, die bewezen, dat er daar iets gestaan heeft. Ongetwijfeld zal het besproken beeld aldaar gesteld zijn geweest, toen de gebouwen van het Beggaardenklooster afgebroken en vervangen werden door de bureelen en magazijnen der Messageries Van Gend.
De titularis der Beggaardenkerk stond zeker in verband met de eeuwenoude Sint-Jannekenskermis, die jaarlijks op de Eiermarkt fel gevierd werd, en die ook deze eigenaardigheid opleverde, dat er dan, in open lucht, een 'rijstpapfeest' aan de kinderen der geburen aangeboden werd. 's Avonds was de markt ook verlicht met brandende pektonnen.
Deze kermis liep samen met het kerkfeest van het Beggaardenklooster, gelijk de St-Norbertuskermis met het feest van St-Michielsabdij.
Dit echt volksfeest, ondanks aangewende pogingen, heeft den Franschen tijd niet overleefd. // (2) Tweede Deel der Uijtspraeken van den Antwerpschen Eijer-Boer... 1814. T'Antwerpen uijt de Drukkerij der vrije Druk-pers. // (3) Grafschriften; 6e deel, bl. 37.
[Thyssen 1922, p. 87-88]
--------
6/ Eiermarkt (...).
Poort. Tussen nrs 25 en 27. - Doorgangspoort met ingemetselde Gotische zuilen
Ingang van de Beggaardengang. Behoorde aan de Beggaarden. De Gotische pijlers, die men aan de ingang bemerkt, zijn nog overblijfselen van het oude klooster. [Amand De Lattin, 'Doorheen Oud-Antwerpen. Gids en inventaris van het hedendaagse Oud-Antwerpen', Antwerpen, 1955, p. 336].
