Onze-Lieve-Vrouw met Kind - Schermersstraat 11 - (herbestemd van Keistraat 14)
Toe te schrijven aan Walter Pompe (1703-1777) - terracotta
Beschrijving van het beeld:
Het Kind staat op een kleine afstand van zijn moeder. Met de rechterhand wenkt het de voorbijgangers. Met de linker wijst het Maria aan, alsof het de voorbijgangers wil aansporen tot meer aandacht en devotie voor zijn goddelijke moeder <noot 1>. Vermoedelijk gaat het om 18de-eeuws Antwerps werk, waarvan de maker (of makers?) onbekend zijn. Een signatuur kon niet worden weergevonden op de volledig vrijgelegde kindersculpuur. En mogelijk zal die ook niet verschijnen bij de definitieve vrijlegging van het grote beeld: de voetplaat onderaan is sterk beschadigd. Er zijn toch een aantal aanwijzingen en vergelijkingen mogelijk die wijzen in de richting van Walter Pompe (1703 -1777). Het lindehouten beeld van de Heilige Familie hieronder bevindt zich in de Sint-Martinuskerk in Kontich en is gesigneerd POMPE fe 1730. De gelijkenis is treffend voor het Kind Jezus dat bijna dezelfde armbewegingen uitvoert. Een ander beeld van de hand van W. Pompe (terracotta) toont Onze-Lieve-Vrouw met een lang kleed met barokke plooien dat sterke gelijkenissen toont met het kleed van onze Madonna met Kind Jezus. We mogen derhalve op zijn minst schrijven “Toegeschreven aan W. Pompe” en het beeld dateren in de eerste helft van de 18e eeuw.
Bovenste rij twee fotos links Fotos WS 2006 (kind) en 2008 (Maria) - Bovenste rij rechts: De Keistraat voor de verbouwing, foto uit het fonds De Barsée (Architectuurarchief Provincie Antwerpen) met uitvergroting vh beeld - Tweede rij 2 fotos links: vergelijk het kindje van de Keistraat 14 met deze houtsculptuur van Walter Pompe in de Sint-Martinuskerk in Kontich (Heilige Familie, hout, 1730) - © KIK-IRPA, Brussels (Belgium), cliché B194260 - Tweede rij 2 fotos rechts en derde rij: vergelijk het kindje van de Keistraat 14 met deze beeldengroep 'Engelbewaarder' (terracotta 40 cm of hout 60 cm?) van Walter Pompe uit 1756 in het Van Celstinstituut (afb. 27 in Pompe 1979, p. 52) - Zie de referenties hiernaast. - 46. / 1756 Engelbewaarder met een kind. Terra-cotta. H. 0,40. (Eerw. Zusters van het H. Hart. Instituut Van Celst) [Pompe 1935a, p. 12] - 106. / 1756 Engel-bewaarder met een kindje. Terra cotta. H. 0,40 (Van Celst Gesticht) [Pompe 1935b, p. 167]
131. / Engelbewaarder - W. Pompe fecit 1756 (getekend en gedateerd op plint - geschilderd lindehout, h0,60 (afb.27 - v.H 106) [Pompe 1979, p. 61]
Herbestemming in 2023:
Na beëindiging van de restauratiewerken in 2018 (met inmiddels een hergroepering van de studierichting als onderdeel van de Universiteit Antwerpen) werd pas in 2023 een herbestemming voor het beeldhouwwerk gevonden. Het beeld prijkt nu in de gang die de Kerk van Sint Joris aan de Schermersstraat verbindt met de Hortus Conclusus. Dit is de tuin van de vroegere pastorie die volledig werd heraangelegd en op speciale momenten te bezichtigen. Bij aankomst van het beeld in St Joris bleek de rechterhand van Maria opnieuw afgebroken te zijn. Ze werd opnieuw geboetseerd door David Natidze.
Geschiedenis van het beeld voor 2023:
De beeldengroep stond eertijds aan de Keistraat 14 in een verdiepte blinde raamopening en was bekroond met een brede luifel, waaraan zwierige draperieën hingen <noot 2>. Bij de sloop van de panden in 1965 werd de beeldengroep afgenomen en ging in bewaring in een opslagplaats van de stad Antwerpen met als referentienummer HH 1742 (Hessenhuis).
De beeldengroep in terracotta werd dan wel bewaard, maar bleef niet ongeschonden. Bij Maria ontbrak een hand, die gelukkig weergevonden werd. De kinderfiguur was gereduceerd tot een hoop troosteloze brokstukken, die in een vuile kartonnen doos zaten. Het was Carolien van der Star, docente van het atelier Conservatie/Restauratie Steen van de Hogeschool Antwerpen (Campus Academie - toenmalige benaming), die door alles heen een 'interessante' sculptuur ontdekte en de restauratie ervan in haar atelier aanspoorde.
Na de verwijdering van de verflagen – er werden zowat 89 monochrome verflagen geteld – bleek sculpturen van enorm goede kwaliteit te zitten. Opmerkelijk was dat de eerste en dus oudste paar verflagen bij de beelden verschilden, maar hierna met elkaar bleken samen te lopen. Dit wijst erop dat de beelden apart gemaakt werden en in tweede instantie samengebracht werden.
• <noot 1>: De duiding van deze figuren als Maria en Kind mag dan wel onbetwistbaar zijn, hun onderlinge rol en gebarenspel is voor discussie vatbaar. Opmerkelijk is het gegeven dat aan de Oudemansstraat (en Sint-Paulusplaats) ooit een Heilige Familie van Walter Pompe verdween (zie Dilis 1924-1925, p. 358-360 en Madonna 2002, p. 118). Kunnen beide terracotta's hiermee in verband worden gebracht? Temeer omdat de verwantschap van de kinderfiguur met een houten beeldengroep in Kontich, van Walter Pompe, onmiskenbaar is. (zie ook noot 2 en de foto's beneden aan deze pagina)
• <noot 2>: Deze luifel werd bij de restauratie van de beeldengroep van de H. Familie van de Oudemansstraat 34, Sint-Paulusplaats daar aangebracht. Op een boogscheut dus van de originele locatie.
Archief en literatuur:
Archief: Hs1491, [f° 5v°]
Iconografie: Architectuurarchief Provincie Antwerpen, fonds De Barsée — KIK, cliché B194260 (Sint-Martinuskerk Kontich);
Literatuur: Thyssen 1902, p. 282; Thyssen 1922, p. 239-240; Dilis 1924-1925, p. 358-360, Schepens 1981, p. 193, 196; Madonna 2002, p. 118 (Jacobus Van der Sanden over Walter Pompe)
Artikel: "Op Mariawandel in de Mei: Mariabeelden van de Keistraat", in "Gazet van Antwerpen", 19-20 mei 1951 (1951-05-19).
Nieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna's: nr. 20 (2013): 12-13
Referentie: vkb1.0057
Teksten:
Jacobus Van der Sanden (1726-1799) in het handschrift 'Oud Konst-Tooneel van Antwerpen' (ca. 1771) over 'Walter Pompe' (SAA, PK 173/2, f° 446) — Met dank aan Claire Baisier voor het bezorgen van de transcriptie (20/04/2004) van deze pagina:
"Hier op de Peerdemerkt, aen bruggen, poort en straeten, door zijn hand belden staen, als openbaer cieraeten. Tot meerder eer van God: tot lof der Moeder-Maegd, dat zoo tot spiegeling, als glans der konst behaegd. Namentlijck de Onbevlekte Ontfangenis boven de pomp op de Peerdemerkt.
Onze-Lieve-Vrouwe en Sint-Joseph, leijdende het kindeken op den hoek der Oude-mannekens straet.
Het Marienbeld met het kindeken bij de brug aen den leguijt.
Op de oude bors aen den hoek van ’t genaemd schoenmaekers-straetien het Marienbeld, kroonende het kindeken, dat verplet het serpent.
Op den hoek der Suerstraet bij de E.E.P.P. Beggarden het Marienbeld met het kindeken, Sint Jan en den troon.
Boven de waterpoort aen ’t Veer op Vlaenderen de Hemelvaert van Onze Lieve Vrouwe, met een engelschaer, alle van gebacke potaerde.
Den gekruijsten Christus van Benthemer-steen op de kalkbrug: maer de zij-belden zijn van ouds door De Cock, voorgaendelijk gemeld."
In de Keistraat, op den hoek van de Leguitstraat, staat eene O. L. Vrouw op eenen wereldbol met wolken door Walther Pompe, ik geloof in gebakken steen. Ook heeft er eene gestaan op den hoek van de Oude Manstraat, de Vlucht naar Egypte verbeeldende; dit is onlangs verdwenen, thans is er eene nieuwe geplaatst door De Bock en Van Wint. Op het Zand staat ook eene O. L. Vrouw-Hemelvaart, door W. Pompe, en een op den hoek van de Huikstraat en Keistraat. — (Pieter Jozef De Cuyper), 'O. L. Vrouw- en heiligenbeelden te Antwerpen', in: Em. Dilis, 'De gebroeders De Cuyper, Antwerpsche beeldhouwers (1807-1883)', 'Bijdragen tot de geschiedenis', 16 (1924-1925) 4-5, p. 358-360 (bijlage 3).
Kei straat. O.L.V. met Kindje op haren arm. Het Gods kind staat ter rechter zijde zijner heilige Moeder, tot wien het zijne tedere handjes in verrukking uitstrekt. Steunende op een goed voetstuk. Met schoonen troon. Thomas Quellinus. [Hs1491, f° 5v°].
Keistraat. – Drij beelden. (...) 3° Op een huis te midden der straat ziet men een zeer aardig beeld. Het kindje Jezus staat omtrent op 20 centimeter afstand van O. L. V., die hare hand uitgestrekt houdt naar haren goddelijken Zoon. Dit beeld stond vroeger aan den overkant op een huis der stad toebehoorend, waar het niet al te best verzorgd werd; daarom vroeg de in de buurt gunstig gekende heer Lamot om het op den gevel zijner woning te mogen plaatsen; dit werd hem toegestaan.
In het genootschap ter eere van dit beeld opgericht heerscht de gewoonte eene geldomhaling te doen in de Mis, welke opgedragen wordt voor een afgestorven lid; de opbrengst hiervan wordt steeds verdeeld tusschen de andere dergelijke genootschappen in de parochie bestaande. [Thyssen 1902, p. 282].
Keistraat. - 301-303. Drie beelden. - (...) 3. Op een huis te midden der straat, ziet men een zeer aardig beeld. Het kindje Jezus, staande op eenige centimeters afstand van O. L. Vrouw, toont zijne Moeder aan de voorbijgangers. Een troonhemel overlommert de smaakvolle groep. Dit beeld bevond zich vroeger aan den overkant op een huis, aan de Stad toebehoorend, waar het niet al te best verzorgd werd; daarom vroeg de in de buurtgunstig gekende heer Lamot, om het op den gevel zijner woning te mogen plaatsen; dit werd hem toegestaan.
In het genootschap ter eere van dit beeld opgericht, heerscht de gewoonte, eene geldomhaling te doen in de Mis, welke opgedragen wordt voor een afgestorven lid; de opbrengst hiervan wordt steeds verdeeld tusschen de andere dergelijke genootschappen in de parochie bestaande. [Thyssen 1922, p. 239-240].
Een tweede verdwenen madonna van de Keistraat bevond zich tegen de gevel van het pand nummer 14. Een uitzonderlijke uitbeelding. Het kind stond op een kleine afstand van zijn moeder. Met de rechterhand wenkte Jezus de voorbijgangers. Met de linker wees hij Maria aan. Als wou de kleine Jezus de passanten aansporen tot meer aandacht en devotie voor zijn goddelijke moeder. De beeltenis was bekroond met een brede troonhemel, waaraan zwierige draperieën hingen. De beeldengroep bevond zich vroeger aan de overkant van de straat, tegen de gevel van een stadsmagazijn. De verzorging liet echter veel te wensen over en de familie Lamot vroeg en bekwam toelating om dit merkwaardig beeld tegen de eigen woning (nummer 14) te plaatsen. Augustin Thyssen signaleert dat het burengenootschap van dit beeld de gewoonte had een omhaling te doen in elke mis die werd opgedragen ter nagedachtenis van afgestorven leden. De opbrengst werd daarna verdeeld onder alle genootschappen van de parochie. Keistraat nummer 14 is nu een zogenaamde urbanistische holle kies. Het pand werd afgebroken en er bevindt zich een parking. Volgens de inventaris van de beelden in stadsbezit, zou deze madonna zich sedert 1970 onder het immatriculatie nummer HH1742 in het Hessenhuis bevinden. [Schepens 1981, p. 193, 196]
