• Inventarisnummer: 1.0365

H. Rochus - Kloosterstraat 159, Willem Lepelstraat

Beeldhouwer onbekend, 1866, terracotta en hout (staf)

Beschrijving van het beeld: 

Dit hoekpand, daterend van rond 1900, herbergt aan de zijde van de Willem Lepelstraat een gepolychromeerd beeldje van Sint-Rochus, geplaatst in een halfronde nis. Het beeld werd oorspronkelijk in 1866, tijdens het cholera-epidemiejaar, aan de vorige gevel bevestigd en was toen voorzien van een houten afdak ter bescherming. Sint-Rochus, traditioneel aangeroepen als beschermer tegen besmettelijke ziekten, wordt afgebeeld als pelgrim, vergezeld door een hond die hem brood brengt. In zijn linkerhand houdt hij een pelgrimsstaf met een kalebas, terwijl hij met zijn rechterhand de pestbuilen op zijn ontblote rechterbeen aanwijst. De engel die hem soms begeleidt, ontbreekt hier. Andere beelden van de H. Rochus zijn te vinden op de hoek Hoornstraat 13, Lansstraat en  de hoek Jozef de Hasquestraat, Varkensmarkt 1.

---

Restauratie in 2024: 

Het beeldje werd jarenlang verwaarloosd, waardoor het volledig overwoekerd raakte door klimop en de verf begon af te bladderen. Op verschillende plekken was de onderliggende witte verflaag zichtbaar, en op sommige delen kwam zelfs het terracotta tevoorschijn. De verf op de houten staf was volledig verdwenen. In 2024 werd de klimop drastisch teruggesnoeid en haalde Geneviève Hardy het beeldje uit de nis. Ze verwijderde de oude verflagen, herstelde de ontbrekende delen en bracht het opnieuw in polychrome kleuren. Op 23 september werd het gerestaureerde beeldje teruggeplaatst in de nis.

H. Rochus in 2010:

•  

H. Rochus tussen 2014 en 2018:

•  

H. Rochus na restauratie in 2024:

•  

Archief en literatuur:

Archief: Hs1491, [f° 16v°]
Literatuur: Thyssen 1902, p. 359; Thyssen 1922, p. 302; Bouwen 3nb 1979, p. 188; Madonna 2010, p. 109
Referentie: vkb1.0365

• Conservatie - Restauratie

• Inventarisnummer: 1.0102

Onze-Lieve-Vrouw met Kind - Lange Klarenstraat, Meir 39

Laurentius Gillis (1688-1749), na 1702, natuursteen (Bentheimer zandsteen) - Beschermd monument 2 maart 1983 

Beschrijving van het beeld: 

•  

Dit beeld behoort tot de meest opmerkelijke in Antwerpen, dankzij de elegante houding, de expressieve gezichtsuitdrukking en de verfijnde plooival. De presentatie is eveneens bijzonder. Maria wordt omringd door een met guirlandes versierd wolkendek en een grote vergulde stralenkrans, die naadloos aansluit op de hoek van de gevel. Lange tijd was er slechts één gevleugeld engelenkopje op de stralenkrans aanwezig, maar bij de restauratie in 2014 werd een nieuw engelenkopje toegevoegd.

Vroeger werd deze madonna toegeschreven aan Pieter (I) Verbruggen (1615-1686), maar sinds 2002 wordt het toegeschreven aan de Antwerpse beeldhouwer Laurentius Gillis (geboren in Antwerpen in 1688, overleden na 1740), die zijn opleiding kreeg bij Michiel (I) Van der Voort (1667-1737). Dit laatbarokke beeld werd oorspronkelijk vervaardigd voor het jezuïetencollege op de Sint-Jacobsmarkt en maakte deel uit van een groep van drie figuren. (Zie Baisier (2002) die zich baseert op Jacob Van der Sanden’s, ‘Oud Konst-Tooneel’ voor de nieuwe toeschrijving)

---

Restauratie in 2013-2014: 

In 2013-2014 werden zowel het hoekpand als de aangrenzende huizen gerenoveerd, en ook de Madonna kreeg een grondige restauratie. Op 13 november 2013 werd zij samen met alle bijbehorende elementen gedemonteerd, waarbij de algen- en korstmossengroei op haar hoofd en de vogeluitwerpselen in haar nek duidelijk zichtbaar werden. In het restauratieatelier van de bouwfirma, onder leiding van Sander Peters, werd het beeld gereinigd. Ontbrekende delen, zoals het engelenkopje, werden opnieuw vervaardigd en het beeld kreeg een monochrome eindlaag. Begin december 2014, nog vóór de oplevering van de panden, werd de Madonna teruggeplaatst.

•  

•  

Foto's: (1) Het in 2014 herplaatste beeld met bijgemaakte engelenkopje (foto WS, 6 december 2014) - (2) De demontage op 13 november 2013 - (3) Het beeld voor de restauratie in 2011

---

Situatie voor 1872: 

Het laat-barokke beeld werd oorspronkelijk gemaakt voor het convict (internaat) van de jezuïeten aan de Sint-Jacobsmarkt en maakte deel uit van een groep van drie figuren. In het originele tafereel reikte Maria haar Kind over aan de voor haar knielende Aloysius van Gonzaga, patroonheilige van studerende jongeren, maar nu lijkt het alsof ze haar Kind toont aan de voorbijgangers. Na de afschaffing van de orde in 1773 kwam het werk via een openbare verkoop in privébezit, maar bleef wel ter plaatse. Het werd pas in 1814 verplaatst, zonder Aloysius, eerst naar de hoek van de Meir en Twaalfmaandenstraat en in 1872 naar zijn huidige locatie. Waarschijnlijk stamt uit die tijd ook de minder geslaagde console met de nors kijkende engel, die een ‘Ave Maria’-banderol vasthoudt.

---

Archief en literatuur:

Archief: Hs1491, [f° 12v°]
Iconografie: Delehaye en Sluyts, ‘Explosie van een huis op de hoek van de Meir en de Twaalfmaandenstraat, Antwerpen, 2 november 1857’, zoutdruk, 22,7 × 30 cm. FotoMuseum provincie Antwerpen, P/1992/253; SAA: ICO 45/ 065 (Gewassen potloodtekening, J. Jelgerhuis, juni 1816); SAA, MA 955/1 (1872), bouwaanvraag met schetsmatige afbeelding
Literatuur: Thyssen 1902, p. 261-264; Thyssen 1922, p. 198-200; Schepens 1981, p. 36, 177-179; Madonna 2002, p. 114-115 (= Baisier 2002: 114-115), 153; Madonna 2010, p. 131, 133
Nieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna's: pdfnr. 21 (2014), p. 7, 8, 28
Referentie: vkb1.0102

> Zie: Laurentius Gillis 

• Inventarisnummer: 1.0173

Onze-Lieve-Vrouw met Kind - Leeuwenstraat, Vrijdagmarkt 8

Frans De Roeck, 1949, natuursteen — in vervanging van een in 1945 vernield beeld uit 1814

•  

Beschrijving van het beeld: 

Het huidige natuurstenen beeld in haar arduinen hoeknis is van de hand van Frans De Roeck (1889-1968) en kwam er op initiatief en voor rekening van de Onze-Lieve-Vrouweparochie. Men bracht hiermee hulde aan de naburige zusters van de Dochters van Liefde, in Antwerpen gekend als de 'vliegende nonnen' omwille van hun opvallend uitstaande, kraakwit gesteven kap. Zij waren sinds 1901 in het toenmalige complex van Heilige Geeststraat 19-23 / Reyndersstraat 18 (Grote Witte Arend) sociaal actief.

---

Geschiedenis van het beeld: 

Al vóór de Franse periode stond op deze straathoek een Madonna, hoewel het type onbekend is. Onder het Franse bewind werd dit verwijderd. In 1814, tijdens het 'herstel' van de religieuze gevelbeelden, werd een nieuw beeld onthuld, ditmaal van het type Medeverlosseres. 

Dit beeld werd verwoest door een V2- bom, die op 2 januari 1945 tijdens W.O. II viel en 29 doden en 27 gewonden maakte. Na de wederopbouw van de huizen in 1949 kwam er een nieuw Mariabeeld, dit keer van het type: 'Onze-Lieve-Vrouw van de Medaille'. Het is een voorstelling van Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen, die ontstond na de Mariaverschijning in Parijs op 27 november 1830 aan Cathérine Labouré (1806-1876), een kloosterzuster in de congregatie van de Dochters van Liefde (Filles de la Charité). Onmiddellijk na deze verschijning werd de zogenaamde 'wonderdadige medaille' geslagen. Deze medaille toont Maria met haar armen zijwaarts en handen geopend, waaruit stralen vertrekken. Ze staat blootsvoets op een slang, als symbool van het kwaad dat zij overwint.

---

Archief en literatuur:

Literatuur: Bouwen 3na-1976, p. 417; Schepens 1981, p. 157; Madonna 2002, p. 157; Madonna 2010, p. 149
Nieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna's: pdfnr. 18 (2011, 2), p. 10, 11; pdfnr. 21 (2014, 1-2), p. 19
Referentie: vkb1.0173 (en vkb1.1121 voor het verdwenen beeld)