Sint-Martinus als bisschop, Schoytestraat 17-19
(vml. Sint-Martinusgodshuis, nu Woonzorgcentrum De Gulden Lelie) — in interieur opgesteld
Terracotta, niet gesigneerd, niet gedateerd (begin 18de eeuw?)
Een kwalitatief hoogstaande terracottasculptuur met voorstelling van de H. Martinus als bisschop stond vroeger in een gevelnis van het Sint-Maartensgodshuis in de Schoytestraat. Het was vergezeld van een reliëf waarop het tafereel van zijn weldaad tegenover een bedelaar werd uitgebeeld.
Het godshuis werd aan de straatzijde ooit historiserend verbouwd; het gevelbeeld verhuisde daarbij naar een nieuwe nis boven een rondboog. Het reliëf de 'H. Martinus deelt zijn mantel met een bedelaar' werd daar nooit aangebracht en verdween spoorloos.
Eind 20ste-eeuw (vroege jaren 1990) bouwde het OCMW een RVT op die plek en werd het gevelbeeld afgenomen. Toenmalige OCMW-restauratoren zorgden voor een professionele conservatie- en restauratiebehandeling. De terracotta zou in 1994 in het interieur van het nieuw opgetrokken gebouw opgesteld worden.
Het KIK toont een 390 items met de trefwoorden 'Martinus' en 'religieus beeld', geen ervan is verwant aan deze terracotta. Wel verwant is bijvoorbeeld een H. Dionysius van het hoofdaltaar in de Sint-Sulpitius en Dionysiuskerk van Diest. Een relatie met beeldhouwer Michiel (I) Van der Voort, die dit beeldhouwwerk in 1724-1727 uitvoerde, is dus niet onwaarschijnlijk.
Boven : de gerestaureerde terracottasculptuur opgesteld in de gang van het RVT - foto WS 2009
Midden: gevelzicht (en detail) 'St.-Martinus godshuis' als 'Asile de nuit / Nachtverblijf' (d.i. ca. 1886), met het beeldhouwwerk in het linkerdeel met puntgevel. In de gevelnis staat het volplastische beeld, eronder is het reliëf aangebracht - prent in Lattin 1955, p. 449.
Onder: prentbriefkaart met de gevel Schoytestraat 17-19 (OCMW rusthuis Koehler) na een verbouwing. Het Sint-Martinusbeeld is te vinden in de nis boven de rondboog
Archief: Hs1491, [f° 16r°, 17r°]; Fiche en dossier OCMW Antw., Maagdenhuismuseum, Inv. A.1643 (Anoniem, 'Sint Martinus', 18de eeuw; terracotta, 135 × 85 cm. - Standplaats: Gulden Lelie, gelijkvloers in muurnis)
Iconografie: Lattin 1955, p. 449, fig. 290 [gevelzicht 'St.-Martinus godshuis' als 'Asile de nuit / Nachtverblijf' (d.i. ca. 1886), met sculpturen]; prentbriefkaart (OCMW, 1986), verz. WS ('Aandenken aan O.C.M.W-rusthuis Koehler, Schoytestraat 17-19 te Antwerpen. Opendeurdagen 4 en 5 oktober 1986', OCMW (Antwerpen), 1986)
Literatuur: Thyssen 1902, p. 236; Thyssen 1922, p. 228; Lattin 1948, p. 374-375; Bouwen 3nb 1979, p. 448-449
Luc Vermoesen, "De Gulden Lelie", in: Johan Veeckman [red.], ‘Blik in de bodem. Recent stadsarcheologisch onderzoek in Antwerpen’, Antwerpen, 1992, p. 73-76
Amand De Lattin, "Nachtverblijven in vroeger eeuwen: Het St. Martengodshuis in de Schoytestraat", 'Evoluties van het Antwerpsche stadsbeeld. Geschiedkundige kronijken', 2, Antwerpen, 1941, p. 135-140
Referentie: vkb1.0369
Teksten:
- In de Schuitstraat in eene nis prijkt een fraei S_t Augustinus beeld met kleuren en verguldsel op gehaald. Onder dit beeld is eene barleef in gebakken steen tegen den muur vastgemaakt, verbeeldende den H. Joris die de helft van zijn habijt aan eenen arme kreupelen geeft. 1886. [Hs1491, f° 16r°]. Schuit straat n° 23. Fraei stand beeld van S_t Martinus, in eenen nis. Onder het beeld ziet men eene barleef, verbeeldende den H. Martinus te peerd gezeten, die met zijn zweerd zijnen mantel in twee snijd en er de helft van aan eenen armen bedelaar geeft (2).
(2) Lees: die (S_t Marten) zijnen mantel in twee snijd, en er de helft van aan eenen bijnaar door de koude versteven bedelaar geeft, om er zich mede te bedekken. Dien bedelaar was Christus die zich in deze bedelaars gedaante vertoond had. Zie de legende der Heiligen, het Leven van S_t Marten. [Hs1491, f° 17 r°]. - Sint-Andriesparochie (bestaande beelden)
Schoytestraat. - 144. H. Martinus: "In de Schoytestraat bevindt zich in het nr 21 het St-Martengodshuis... Dit toevluchtshuis werd gesticht in 1613 door Nikolaas van Papenbroeck, aalmoesenier, tot nagedachtenis van Marten Papenbroeck en van Maria Luyckx; een inkomen van 354 gulden werd te dien einde bezet. Eene kapel is bij dit godshuis gevoegd." (236: 1)
Op den gevel van het godshuis staat een beeld van den H. Martinus in bisschoppelijk gewaad. Daarboven ziet men een halfverheven beeldwerk, voorstellende den Heilige, die een stuk van zijnen mantel geeft aan eenen daar zittenden bedelaar.
236(1) 'Historiek der straten van Antwerpen'. Bl. 593. Uitg. 1879.
[Thyssen 1902, p. 236] - Sint-Andriesparochie (bestaande beelden)
Schoytestraat. - 258-259. H. Martinus. - In de Schoytestraat bevindt zich in n. 19 het St-Martengodshuis. Dit toevluchtshuis werd gesticht in 1613 door Nikolaas van Papenbroeck, aalmoezenier, tot nagedachtenis van Marten Papenbroeck en van Maria Luyckx; een inkomen van 354 gulden werd te dien einde bezet. Eene kapel is bij dit godshuis gevoegd. (228: 1) - Op den gevel van het godshuis staat een beeld van den H. Martinus in bisschoppelijk gewaad. Daarboven ziet men een halfverheven beeldwerk, den heilige voorstellende, die een stuk van zijnen mantel geeft aan eenen daar zittenden bedelaar.
De octaaf van den H. Martinus werd jaarlijks in deze kapel met zekere plecht door de geestlijkheid der parochie gevierd.
St-Martenkapel, in de Schoytestraat, diende in 1842 tot vergaderplaats der O. L. Vrouwecongregatie van St-Andries.
In dito jaar werd er 's Zondags en op de feestdagen catechismusles gegeven aan jonge kinderen; zulks met toelating der godshuizen. (228: 2)
In 1886 gingen de ouderlingen van het sticht over naar de Vinkenstraat n. 48 en een Nachtverblijf werd alhier ingericht.
228(1) Aug. Thijs: 'Historiek der Straten van Antwerpen', bl. 593. Uitg. 1879.
228(2) Visschers IV, bl. 195.
[Thyssen 1922, p. 228] - vkb1.0369 = Inv. A.1643 - Anoniem, 'Sint Martinus', 18de eeuw; terracotta, 135 × 85 cm. - Standplaats: Gulden Lelie, gelijkvloers in muurnis. - Herkomst: nis boven ingang vml. "Koehler bejaardenhuis", Schoytestraat 17 en 19. - C/R: 3/10/1994: Gerrit Van den Heuvel en Sonja Pedersen. Volledig gerestaureerd en in muurnis geplaatst door Techn. Dienst. - rapport C/R: Vermoedelijk begin 18de eeuw; Geen merktekens of signatuur, aan binnenzijde duimafdrukken. Twee delen, (1) bovenstuk en (2) onderstuk met geïntegreerde voetplaat. Elk deel door andere hand vervaardigd (ook aparte kleistructuur). Bovendeel een ervaren hand (rechtshandig), onderste stuk door een onervaren hand (leerjongen?). Mooi gebakken, zonder echte bakfouten. Stafkrul: hout, met goud belegd (sporen goud). Oorspronkelijke steel verdwenen en vervangen door nieuwe. Oude polychromie: albe in beige, kazuivel in rood. Vergulding op rand van mijter, uiteinde van cingel en op rouches van de kazuivel. <Geen vermelding van incarnaat in rapport (WS)>
[Bron: fiche en dossier OCMW Antw., Maagdenhuismuseum - Inzage WS, 2009-06-11].
