Onze-Lieve-Vrouw met Kind [verdwenen] - Veemarkt; herbestemd Steenplein (en daar weggenomen)
Toegeschreven aan Willem Kerricx (1652-1719)
Marktplaatsen - veelal pleintjes - met een waterpomp kregen in Antwerpen vaak een bekronend (religieus) beeld. Denk aan de Kleine Markt en Ossenmarkt, de Vismarkt, de IJzerwaag en het Mechelseplein (allen met een Madonna). De Pottenbrug (aan de Minderbroedersrui) en de Pottersbrug (aan de Kaasstraat en Suikerrui) hadden allebei een Johannes Nepomucenus op een pomppijler. Op de Veemarkt kon je tot in de jaren 1880 een Madonna aantreffen.
Onder het burgemeesterschap van Leopold de Wael (1872-1892) werden haast alle nog bestaande wijkpompen opgeruimd en verdwenen veel van deze heiligenbeelden uit het straatbeeld. De pomp (met het beeld) op de Veemarkt werd afgebroken in november 1882. <noot 1> De Madonna werd ondergebracht in de collectie van het toenmalige 'Museum van Oudheden' in het Steen. In de vroege 20ste eeuw zou ze dan opgesteld worden in het lapidarium omheen het Steen (het zgn. 'Hofje van het Steen').
De collectie oudheden verhuisde naderhand naar het inmiddels als museum ingerichte Vleeshuis, de Madonna van de Veemarkt bleef aan het Steen en lijkt daar ten onder zijn gegaan. Eerst verdween de kinderkop, dan die van Maria. Bij het realiseren van het Nationaal Scheepvaartmuseum met ook een nieuwbouw (1952-1955) werd het lapidarium opgeruimd. Van de Madonna was toen al geen spoor meer.
De toeschrijving aan Willem Kerricx van deze zittende Onze-Lieve-Vrouw, met een op haar schoot staand Jezuskind, gaat terug op Jacobus Van der Sanden ('Oud Konst-Tooneel', in handschrift, ca. 1771). Gilberte Gepts, auteur van een studie over Willem Kerricx, volgt deze betrouwbare bron niet en kent het beeld enkel als wrak aan het Steen.
Desondanks gaat Gepts ongewild een sleutel geven voor een meer dan waarschijnlijke toeschrijving. Een afbeelding van 'O. L. Vrouw op de wereldbol', een als "G. Kerricx 1709" gesigneerde terracotta in de 'Dekenij Ekeren' (KIK B040492, Sint-Lambertuskerk Ekeren) doet sterk denken aan het verdwenen beeld van de Veemarkt. (zie foto hieronder)
<noot 1> cf. de nota bij de prent van Linning, SAA, 12 # 2988:
12 # 2988
Beschrijving: BE SA 70272
titel: Pompzuil op de Veemarkt, 1849
datering: 13/06/1849 - 13/06/1849
beschrijvingsniveau: Bestanddeel
actor: auteur: Linnig, Jozef
inhoud: Afgebroken in november 1882
fysieke kenmerken: Aquarel; papier 330 x 250 mm
literatuur: Historisch album der stad Antwerpen, nr. 23
Boven 3 fotos links: de Veemarkt voor 1882, met het beeld op de pomppijler; let op de kerkgevel met schilddak aan de Nosestraat (verbouwd in 1895). De uitgave als prentbriefkaart van deze historische foto is te dateren ca. 1900 - verz. WS
Terracotta 'O.-L.-Vrouw met Kind vertrapt de slang', gesigneerd en gedateerd "G. Kerricx 1709", bewaard in Ekeren - © KIK-IRPA, Brussels (Belgium), cliché B040492
Onder: detail uit een prentbriefkaart met de Madonna aan het 'Hofje van het Steen', omstreeks 1920 - verz. WS
Archief: SAA, Rekwestboeken, Privilegiekamer, Pk 795 (1708-1709), f° 182 v°, 183 r°/v° (27 oktober 1708); SAA, MA-BD, 1858/0741 (aanvraagdatum 19-10-1858); Hs1491, [f° 3r°]
Iconografie: SAA, 12 # 2988, J. Linnig, 'Pompzuil op de Veemarkt', 1849 (repro in Tijs 1993, p. 229); diverse prenten in het MPM/PK (o.m. J. Linnig); Prentbriefkaart met foto voor 1882, verz. WS; Sirjacobs 1999, p. 10-11, 18
Literatuur: Genard 1894, p. 35; Cuyper 1924-1925, p. 358; Gepts 1952, p. 82, 83 (Ekeren), 100 (Veemarkt); Lattin 1948, p. 35 (enkel vermelding van pomp, niets over het beeld); Lattin 1955, p. 34 (ibidem, maar pomp weggenomen); Beeck 1978, p. 124; Sirjacobs 1999, p. 14 (gevelverbouwing)
Nieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna's: nr. 21 (2014), p. 6-8
Referentie: vkb1.0525
Teksten:
- Vee markt, boven de pomp. Een keurig zittend L. V. beeld. De H. Maagd houd het Gods Kind op haren schoot. Steunende op eenen grooten hemelbol. Zonder verhemelte. Door G_me Kerrickx. [Hs1491, f° 3r°].
- Op de pomp der Vischmarkt, een groot O. L. Vrouwebeeld, in grésteen; de drij basrelieven die eertijds de pomp versierden, staan geplaats aan den voorgevel van het Nonnenklooster te Edeghem. Op de pomp der Veemarkt, eene O. L. Vrouw en al het beeldwerk boven de kerkdeur van S. Paulus, zijn door G. Kerrickx, vader. [Cuyper 1924-1925, p. 358]
- (Catalogue du Musée d'Antiquités d'Anvers)
Série A. (objets en pierre)
107. Statue de la Vierge, provenant de la pompe au Marché-au-Bétail. [Genard 1894, p. 35] - Sint-Paulusparochie (verdwenen beelden)
Veemarkt. - 216. O. L. Vrouw: Het beeld dat eertijds aldaar op de zuil eener pomp stond, is een type van kunstsmaak uit de XVIIde eeuw; het stelt de H. Moeder Gods voor in zittende houding met het Kindje op den schoot. Over eenige jaren werden beeld en zuil, van stadswege afgebroken. Een aanwezige buurman vroeg dan aan den heer burgemeester De Wael, die juist over de Veemarkt kwam, of hij de LieveVrouw op zijn huis mocht zetten. "Neen," was het antwoord, "wat wij afbreken, komt niet meer terug," en een wagentje voerde naar 't Steen de beeltenis, die de bewoners der Veemarkt zoo lief hadden. (1)
(1) Kataloog 1894. Reeks A, nr 107. [Thyssen 1902, p. 279] - Sint-Paulusparochie (verdwenen beelden)
Veemarkt. - 288. O. L. Vrouw. - Het beeld dat er eertijds op de zuil eener pomp stond, is een type van kunstsmaak uit de XVIIde eeuw; het stelt de H. Moeder Gods voor in zittende houding met het Kindje op den schoot. Over eenige jaren werden beeld en zuil, van stadswege afgebroken. Een aanwezige buurman vroeg dan aan den heer burgemeester De Wael, die juist over de Veemarkt kwam, of hij de Lieve-Vrouw op zijn huis mocht zetten. "Neen," was het antwoord, "wat wij afbreken, komt niet meer terug," en een wagentje voerde naar 't hofke van het Steen de beeltenis, die de bewoners der Veemarkt zoo lief hadden. [Thyssen 1902, p. 237] - ['Guillielmus Kerricx' Twijfelachtige werken] 'O.L.Vrouwbeeld op de pompen van de Veemarkt en van de Vismarkt te Antwerpen'
Volgens J. Van der Sanden werden de Mariabeelden, staande op de pompen van de Veemarkt en de oude Vismarkt te Antwerpen, gemaakt door G. Kerricx <1>. De oude pomp van de Veemarkt, versierd met een Madonna en Kind staat thans in de hof van het Museum Steen te Antwerpen. De oorspronkelijkheid van dit werk schijnt ons twijfelachtig toe. (...).
1 J. VAN DER SANDEN, Op. cit., dl. III, blz. 227 [SAA, Pk 173]. — Gilberte Gepts-Buysaert, 'Guillielmus Kerricx, Antwerps beeldhouwer, 1652-1719', in 'Gentse bijdragen tot de kunstgeschiedenis', deel 13 (1951), De Sikkel, Antwerpen, 1952, p. 61-125. [Gepts 1952, p. 100] - Het vierde Eeuwfeest van de Gilde [De gilde van Onze-Lieve-Vrouwe-Lof, 1878 - WS] geeft niet alleen in de hoofdkerk aanleiding tot vieren en sieren. Ook de volkse straatbeelden worden extra versierd en ge-"palleerd". Door de buren van Onze-Lieve-Vrouw van de Doornikstraat (Nr 22), wordt naar aanleiding van het Jubilé, een omhaling gehouden die 209,15 goudfrank opbrengt. Met deze som wordt een zilveren druiventros, sleutel en scepter, alsook een verzilverde lantaarn ter versiering van het beeld gekocht (21). De genootschap van het Onze-Lieve-Vrouwbeeld op de hoek van de Eiermarkt en van de Sudermanstraat laat het beeld versieren en verlichten. Dank zij een extra-omhaling kan men een nieuwe zilveren lantaarn aankopen ter waarde van 150 goudfrank. Deze en andere initiatieven tot versiering van de heiligenbeelden zijn een volkse reactie op de houding van burgemeester LEOPOLD K. DE WAEL (1872-1892) die, bij het afbreken van het 17de-eeuwse Onze-Lieve-Vrouwbeeld op de Veemarkt, aan wie het horen wilde verklaarde: "Wat wij afbreken komt niet meer terug...". // (21) 1n 1889 voegd men er nog een verzilverde paternoster bij, ter waarde van 50 goudfrank. Rond 1965, bij de afbraak van het pand, werd het beeld met zijn toebehoren in een stadsmagazijn opgeborgen. Eerlang zal het beeld in de gevel van het herbouwde pand, op zijn oorspronkelijke plaats, hersteld worden door toedoen van de v.z.w. "Voor Kruis en Beeld", in samenwerking met de Stedelijke Dienst voor Monumentenzorg. [Beeck 1978, p. 124]
