H. Matthias - Grote Markt 5 ('de Mouwe', vml. ambachtshuis van de Kuipers)

Georges Geefs, ca. 1902, brons (verguld) - Monument 2 september 1976

Matthias wordt aangesteld als apostel in de plaats van Judas Iscariot, die Jezus verraadde. Hij leeft in Judea waar hij wordt aangeklaagd, gestenigd en met een bijl onthoofd. De bijl, soms zwaard of hellebaard, wordt dan ook het attribuut waarmee hij wordt voorgesteld. Hij kreeg de ereplaats op de geveltop van het voormalige ambachtshuis 'De Mouwe' of het 'Cuypershuys', als patroonheilige van het kuipersambacht dat daar gevestigd was.

In 1902 werd de gevel gerestaureerd onder leiding van architect Alexis Van Mechelen, het actuele beeld dateert van toen. <noot 1> Historisch kende het twee voorgangers; omstreeks 1577 kwam er een eerste Matthiassculptuur, die in 1712 werd vervangen door één in Bentheimersteen van de hand van Albert Xavery (1664-1728).

* Noot 1: Stadsgebouw geworden na aankoop eind 19de eeuw (CBS 20-07-1897) zal het na sloop onder leiding van de toenmalige stadsbouwmeester Alexis Van Mechelen worden heropgebouwd, mogelijk n.o.v. de toen reeds overleden architect Bilmeyer.
Er is blijkbaar verwarring: sommige publicaties vermelden als bouwjaar 1907 en architect Leonard Blomme (1840-1918). Vermoedelijk werd geen rekening gehouden met een hernummering van de gebouwen op de Grote Markt tussen 1906 en 1910. Bouwdossiers op het Stadsarchief maken dezelfde fout tussen 'actueel huisnummer' en 'huisnummer dossier'. Het actuele nr. 3 (De Engel) nummerde eerder als 13; De Mouwe, nu nr. 5, was 15; enz.

Boven: Naast de recente foto een als van 1903 gedateerde foto in het Stadsarchief (FOTO-GF#447) 'Grote Markt: Huis van de oude kruisboog'

Hieronder 'Anvers. Maisons des Corporations', G. Hermans, éd., Anvers, nr. 52 - (verz. WS). Op deze op 7 juli 1904 afgestempelde prentbriefkaart zijn de bekronende beelden van de heropgebouwde gevelwand - van nr. 3 tot 9 - allemaal aanwezig.

Archief en literatuur:

• Archief: SAA, MA # 82871, Bureel voor werken: 'Afbreken en herbouwen van het huis aan de Grote Markt nr.15' (1902)
• Iconografie: Frans Casteels III, 'De Grote Markt van Antwerpen in 1715', olieverf op doek, 54 × 82 cm - KMSKA, nr. 648 (KIK, M198290); SAA, 'Grote Markt: Huis van de oude kruisboog', Gustave Hermans, 1903 (FOTO-GF # 447 - sa153020.jpg); 'Anvers. Maisons des Corporations', G. Hermans, éd., Anvers, nr. 52 - Afgestempeld: 7-07-1904 (verz. WS)
• Literatuur: Thyssen 1902, p. 108-109 (heropbouw eerstdaags n.o.v. Bilmeyer); Thyssen 1922, p. 145-146 (omgerekend ca. 1907); E. Dilis, "Het Huis, de Kamer en het Altaar van het voormalig Antwerpsch Kuipersambacht", 'Bijdragen tot de geschiedenis', Antwerpen, 17e jaargang (1926), p. 263-289; Tentoonstelling 'Antwerpen 1860-1960', p. 92-93 (1897 aankoop, 1907 herbouwd n.o.v. L. Blomme); Bouwen 3na 1976, p. 58-59 (met datum 1907 en arch. Blomme); Ruyssevelt 2001, p. 47; Madonna 2002, p. 52; Madonna 2010, p. 61, 63.
• Referentie: vkb1.0541

Teksten

• Onze-Lieve-Vrouweparochie (verdwenen beelden)
  Groote Markt. - 8. H. Mathias: Op het toppunt van het huis nr 15, vroeger eigendom van het Kupersambacht en thans 'Café du Télégraphe', stond eertijds een allerschoonst beeld van den H. Apostel Mathias.
  Men denkt dat dit huis, hetwelk van 1579 dateerde, in 1628 hersteld werd en dat men er dan die schoone zinnebeeldige versieringen, welke het heden nog kenmerken, aan toebracht. Het apostelbeeld was waarschijnlijk van dezelfden ouderdom.
  De fraaie gevel van dit ambachtshuis zal eerstdaags, door het Stadsbestuur, volgens goedgekeurde teekening van wijlen den bouwmeester Bilmeijer, in zijnen oorspronkelijken staat, hersteld worden. Dan hopen wij den H. Mathias weder te zien, inmiddels kan de nieuwsgierige lezer huis en beeld aanschouwen op eene schilderij van Fr. Casteels, in Antwerpen's onschatbaar Museum (109: 1) tentoongesteld. (109: 2) // (109: 1) Nr. 648: 'Zicht der Groote Markt in het eerste kwartaal der XVIIIe eeuw'; d_r Frans Casteels (1686-1727); (109: 2) Verhandeling van den heer Em. Dilis. [Thyssen 1902, p. 108-109] 

• Onze-Lieve-Vrouweparochie (bestaande beelden)
  Groote Markt. - 61. H. Mathias. - Het eerste huis van het Kuipersambacht op de westzijde der Groote Markt, in de nabijheid der Braderijstraat, werd in 1576 in asch gelegd tijdens de muiterij van het Spaansch garnizoen.
  Reeds het jaar nadien besloot het ambacht een nieuw lokaal op te richten. De voorgevel, gansch in arduin ontworpen, werd toevertrouwd aan zekeren Gillis Vautier. Op het toppunt des gevels stelde men, onder andere versiersels, twee naalden en het beeld van den H. Mathias, patroon des ambachts.
  In 1712 was dit beeld in zulken vervallen toestand geraakt, dat men gedwongen werd hetzelve te vernieuwen. Aan den beeldhouwer Albert Xavery werd dit werk toevertrouwd en voor den prijs van 108 gulden leverde deze kunstenaar eenen nieuwen St-Mathias in Benthauwer steen. Het beeld verdween waarschijnlijk tijdens de Fransche Omwenteling.
  Over een vijftiental jaren werd het aloude kuipershuis door het Stadsbestuur aangekocht en de gevel gansch vernieuwd. Wijlen de stadsbouwmeester Van Mechelen volgde daarin getrouw de oude teekening.
  Een nieuw St-Mathiasbeeld prijkt sedert dien op de spits van dit gebouw. (146: 1) // (146: 1) Artikel: 'La Maison des Tonneliers', door AEgidius (Em. Dilis) in het dagblad ‘l’Escaut’. [Thyssen 1922, p. 145-146] 

• De patroon van het voormalig kuipersambacht was de H. Mathias en niet de H. Mattheus, zooals het meermaals verkeerdelijk wordt gezegd. In al de bescheiden wordt hij steeds Sint Mathys genoemd, en dat men aldus wel den H. Mathias bedoelde vloeit uit het feit dat de kuipers op hunne kamer eene schilderij hadden, die de 'Verkiesinge', en in hun altaar eene andere die de 'Steeninge van S. Mathijs' voorstelden, twee voorvallen die alléén op den Apostel Mathias toepasselijk zijn. Overigens in de XVIIIe eeuw stonden, in de volkstaal, Mathias overeen met 'Thijs' en Mattheus met 'Teeus' ('Belgisch Museum', 5e deel, bl. 388 en volg., Lijst van Nederlandsche namen, 1726).
• Nu om welke reden de H. Mathias patroon der Antwerpsche kuipers was, kunnen wij niet toelichten. Niets in het leven van dien Apostel, die na de hemelvaart des Heeren, om den afvalligen Judas te vervangen, door de andere elf gekozen werd, kan in verband gesteld worden met den kuipestiel. Wat er van zij, het is ten onzent alleen dat hij in zulke hoedanigheid voorkomt, tenzij de schrijver, die ons den H. Mattheus als beschermheiligen der Naamsche kuipers, ook eene verwarring heeft begaan. Te Brussel waren de kuipers onderhoorig aan de 'S. Jacobsnatie', te Brugge, vierden zij den 'H. Léonardus', te Luik 'O. L. Vrouw' en te Gent den 'H. Martinus'.
• [E. Dilis, "Het Huis, de Kamer en het Altaar van het voormalig Antwerpsch Kuipersambacht", 'Bijdragen tot de geschiedenis', Antwerpen, 17e jaargang (1926), p. 266 noot 1].
• Het oude kuipershuis, waarvan het benedenverdiep inmiddels tot gelagzaal aangelegd was van het gekende koffiehuis 'Au Télégraphe', werd in de laatste jaren der verledene eeuw door het stadsbestuur aangekocht ten einde het, door eene herstelling, in overeenstemming te brengen met eenige reeds vernieuwde gevels van naburige ambachtshuizen. Na afbraak, werd het in 1902 gewetensvol heropgebouwd onder de leiding van den stadsbouwmeester Al. Van Mechelen. Thans verstrekt het tot onderkomen van verschillende stadsdiensten.
• [E. Dilis, "Het Huis, de Kamer en het Altaar van het voormalig Antwerpsch Kuipersambacht", 'Bijdragen tot de geschiedenis', Antwerpen, 17e jaargang (1926), p. 271]
• 1897, 20 juli. CBS beslist de gevel van het aangekochte huis 'De Gulden Mouw' van de Kuipers, Grote Markt 5 (toen n. 15), in zijn oorspronkelijke staat te laten herstellen hetgeen in 1907 gebeurde naar het ontwerp van L. Blomme; het werd bekroond met een beeld van St. Matthias.
• [Tentoonstelling 'Antwerpen 1860-1960', Stedelijke feestzaal Antwerpen, 15 okt.-13 nov. 1960, [deel 1], p. 92]
• (Grote Markt) Nr. 5. Voormalig ambachtshuis "de Mouwe", "de gulde Mouwe" of het "Cuypershuys", kamer van het Kuipersambacht, thans in gebruik als kantoorgebouw. Onderverd. gedateerd 1579, geveltop 1628. Zeer waarschijnlijk werd de top pas in dit jaar, evenwel naar het oorspronkelijke plan, voltooid. In 1907 gerestaureerd naar het ontwerp van L. Blomme.
  Diephuis met vier trav. en drie bouwl. + tussenverd. onder zadeldak (leien). Natuurstenen renaissancegevel, afgewerkt in een krulvormige top waarvan de contour bezet is met obelisken.
  Bekroond met een driehoekig fronton waarop een verguld St.-Matthiasbeeld (patroonheilige van de Kuipers). […]. [Bouwen 3na 1976, p. 58-59]