Onze-Lieve-Vrouw met Kind (‘O.-L.-Vrouw op de Tromp’) - Grote Markt 60, Torfbrug
natuursteen (beeld), terracotta (console); kapel n.o.v. J.S. Schaeps, 1859, zink/hout — Beschermd monument 2 september 1976
Beschrijving van het beeld:
Deze Madonna ontleent haar naam aan het pand 'de Tromp' (1506), waartegen ze aangebracht is. Zij troont in een buitengewoon decoratief 19de-eeuws kapelletje waarvan het gebeeldhouwde voetstuk en de overvloedig bewerkte troonhemel door vier zuiltjes met elkaar verbonden zijn. Het beeld was hier reeds vóór 1736 aanwezig. Dat valt op te maken uit het bewaard gebleven rekeningboek <noot 1> van het genootschap dat voor de Onze-Lieve-Vrouw zorgde. De vereniging van buurtbewoners was bijzonder actief met 'pallaties' of versieringen, vooral op 8 september, het feest van Onze-Lieve-Vrouw Geboorte. In de 18de en 19de eeuw werd Onze-Lieve-Vrouw op de Tromp bedacht met zilveren kronen, scepters, druiventros, wereldbol en paternoster.
Restauratie in 2016:
Voorjaar 2009 werden de lacunes in de verf van beeld en kapel geconsolideerd, in afwachting van een grondiger conservatiebehandeling. Eind november, begin december 2016 deed Geneviève Hardy een grondig herstel van de zinken kapel en terracotta-console. Het geheel werd herschilderd volgens een weergevonden kleurstelling. Wel werd geopteerd om de ooit geheel met bladgoud afgewerkte console niet opnieuw te vergulden.
Restauratie in 2001:
Het koperen plaatje aan de pui herinnert aan een grondige restauratie in 2001, uitgevoerd door An Tant en Seppe Roels, op kosten van een vrijgevige weldoenster. Jezus, die er in de loop van de jaren het hoofd bij verloren had, lijkt nu weer liefdevol naar zijn gekroonde Moeder te kijken. In werkelijkheid is het gereconstrueerde hoofdje niet gedetailleerd uitgewerkt, een bewuste keuze van de restauratrice. Zie foto bovenaan links.
Creatie van het beeld:
Het Antwerpse Stadsarchief bezit een bouwdossier met de aanvraag door J.S. Schaeps <noot 2> (12 juli 1859) voor de hernieuwing van de kapel ('Livrouwen troon'), de terracotta-console en de lantaarn. Bijgevoegd is een ontwerptekening (inkt over potlood). Het gaat hier om de realisatie van de 'madonnakapel' zoals we die vandaag kennen. Technisch betreft het een zinken sculpturale vorm omheen houten zuilen en een overdekking met een dubbelwandige zinken luifel.
De anonieme auteur van het zgn. Hs1491 vernoemt drie auteursnamen: C. Decock als beeldhouwer, W. Pompe <noot 3> als maker van de console en 'Schaeps' voor de kapel. <noot 4> Enkel het werk van deze laatste is geattesteerd.
<noot 1> ‘Huys Tromp. Memorieboek 1736 (rekeningboek des genootschaps 1736-1853)’. Zie: Nieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna’s, nr. 10, (2007) 1, p. 12.
<noot 2> J.S. Schaeps is onbekend in lexica. Een Henri Adolphe Schaeps, geboren in Mechelen, volgde lessen aan de Antwerpse academie. In 1841-1842 behaalde hij de eerste prijs in de cursus “Têtes ombrées”. (KASKA, MA 314, 1841-1842: 8). Als Antwerpse architecten worden in 1877 Jean B. Schaeps en in 1899 J.A. Schaeps vermeld (Adresboeken Ratinckx).
<noot 3> Mogelijk Jan Claudius De Cock (1667-1735) en Walter Pompe (1703-1777). De datering ‘voor 1736’, die uit het genootschapsboek is op te maken, is niet in tegenspraak met hun levensdata als een marge van pakweg 10 jaar wordt genomen.
<noot 4> “Groote Merkt en Torf brug. Een zeer schoon en oud L.V. beeld met troon en keurig engelen voetstuk. Dees beeld wordt om der schoonste der stad gerekend. – C. Decock.” Annotatie: “O. L. V. Hemelvaert. Voetstuk door W. Pompe, doch de kolommen zijn van Schaeps - medeg. door Jacobs vader.” (Hs1491, [f° 7r°]).
• Archief: SAA, 1859#406 (Bouwaanvraag 12-07-1859; J.S. Schaeps); Hs1491, [f° 7r°]
Iconografie: foto Edmond Fierlants (1860) - EHC K 11889, 'Monuments et vues de la ville d'Anvers', 'Monuments Religieux', II,22a
• Iconografie: KIK, B073658 (1944)
• Literatuur: Thyssen 1902, p. 184-188; Thyssen 1922, p. 100, 155-158; Bouwen 3na 1976, p. 72; Schepens 1981, p. 36, 73-77; Madonna 2002, p. 40, 101, 141; Madonna 2010, p. 65-67
• Referentie: vkb1.0035
• Externe link: De Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed
Alle foto's: WS, 18-12-2016
Hierboven: de Mariakapel van de Torfbrug werd door graficus en kunstschilder Kurt Peiser (1887-1962) interessant bevonden om te gebruiken in zijn ets 'Ruelle au port d'Anvers'. Uiteraard ging het hier om een bewuste beeldmontage als kontrast met de kroeg en de hoeren in het schipperskwartier - Een exemplaar ervan is te vinden in het Prentenkabinet van de UAntwerpen (met foutieve lectuur 'K. Puser'). Zie: tg:uapr:613
Teksten:
• (A.) Groote Merkt en Torf brug. Een zeer schoon en oud L.V. beeld met troon en keurig engelen voetstuk. Dees beeld wordt om der schoonste der stad gerekend. – C. Decock.
(A.): O. L. V. Hemelvaert.
Voetstuk door W. Pompe, doch de kolommen zijn van Schaeps - medeg. door Jacobs vader. [Hs1491, f° 7r°].
• In de 19de eeuw telt Antwerpen heel wat gebuurten, die Mariabeelden onderhouden. De voornaamste zijn (...), van Onze Lieve Vrouw op de Tromp (hoek Grote Markt en Torfbrug), (...). » [Schepens 1981, p. 36].
• Op de hoek van de Grote Markt en de Torfbrug staat een merkwaardige barokke madonna. Niet zozeer het beeld is uitzonderlijk. Wel de "behuizing" ervan. Waar andere beelden het doorgaans moeten stellen met een sokkel en baldakijn, zijn hier het voetstuk en de overvloedig bewerkte troonhemel door vier zuiltjes met elkaar verbonden, zodat Maria in een bevallig kapelleke troont. Dat alles is nog eens kwistig versierd met loofwerk. Een heel apart ensemble.
De madonna zelf ontleent haar naam aan het pand, waarop ze staat: Onze Lieve Vrouw op de Tromp, naar het huis de Tromp (1506). Zo oud als de Tromp zelf is het beeld natuurlijk niet. Toen we het hadden over de beeldenstorm van 1566 wezen we er reeds op dat naar alle waarschijnlijkheid geen enkel beeld dat onzinnig geweld overleefde.
Onze Lieve Vrouw op de Tromp dateert uit het begin van de 18de-eeuw. Een juiste datum van plaatsing is nergens te vinden. Uit het rekeningboek van het genootschap van Onze Lieve Vrouw op de Tromp valt toch op te maken dat het beeld er in elk geval voor 1736 reeds stond. (...). [Schepens 1981, p. 73].
• Ten tijde van het Frans bewind wordt ook Onze Lieve Vrouw op de Tromp, zoals zovele andere madonna's, in veiligheid gebracht. In 1814 wordt het beeld teruggeplaatst op kosten der buren, die daarvoor 30,50 frank inzamelen.
We hadden het daarnet over het speciale "kapelleke", waarin Maria reeds eeuwenlang onderdak vindt. Een vermelding verdienen echter ook de lantaarn en lichtarm: een pareltje van smeedkunde en -kunst. Inderdaad werden niet alleen de beeldhouwers betrokken bij de mariale devotie in de Scheldestad. Let ook even op het toch wel uitzonderlijke mooie voetstuk: het is volledig in gebakken aarde en kwam er in 1859.
Onder het beeld van Onze Lieve Vrouw op de Tromp, dat geklasseerd is krachtens K.B. van 2 september 1976, prijkte nog tot in het begin van deze eeuw volgend opschrift: O Maria, gij zijt de roem onzer stad. [Schepens 1981, p. 75, 77].
