Heilige Drie-eenheid (H. Geest, God de Vader, Christus Goede Herder) en Christuskop - Lange Gasthuisstraat 33 (Maagdenhuis: boven inkompoort)
16de eeuw (ca. 1564), hernieuwingen in 1900 en 1962, natuursteen — Beschermd monument 25 maart 1938
Antwerpen bezat historisch twee weeshuizen, een voor jongens aan de Paardenmarkt 94 (het 'Knechtjeshuis') een ander voor meisjes aan de Lange Gasthuisstraat, het actuele Maagdenhuismuseum. Met uitzondering van de poorttravee, die omstreeks 1564 te situeren valt, werd heel het Maagdenhuiscomplex herbouwd in de jaren 1634-1636. Oude gegevens omtrent de gevelsculptuur ontbreken en de interpretaties die ooit werden gegeven zijn niet eenduidig. <noot 1> Een ding is zeker, op een olieverfschets voor een glasraam uit ca. 1635 komt het geheel al voor. <noot 2>
Het is interessant de sleutel van de poortomlijsting van beide haast even oude weeshuizen met elkaar te vergelijken. Allebei stellen ze een Christuskop voor. Die van het Knechtjeshuis is nog de oude, verweerde en onkennelijk geworden steen. Die van het Maagdenhuis is sterk sprekend, want herkapt. Een eerste maal in 1899-1900 door Louis Dupuis (1842-1921) <noot 3> en nogmaals ca. 1962 door Leopold Van Esbroeck (1911-2010).
Ook de andere sculptuur van de gevel werd in verschillende perioden 'hersteld' <noot 4> of 'hernieuwd'. Dupuis herkapte tevens het halfrelïef boven de rondboog van de poort. Het stelt twee scènes voor die zich in de instelling afspelen.
Hogerop in een boogvormige omlijsting troont God de Vader, met rijksappel, in een wapperende mantel op een wolkendek. Over dit halfrelïef zijn geen restauratiegevens bekend.
De hierboven geplaatste volplastisch uitgevoerde Christus, voorgesteld als 'Goede Herder' ('Bonus Pastor') met een lam op de schouder, werd herkapt door Mariette Coppens (°1931) in 1962. Het origineel is onder de arcade op de binnenkoer bewaard. Helemaal in top zweeft een zinnebeeldige duif in een stralenkrans. Deze H. Geest lijkt eveneens hernieuwd.
Onder: details van de verschillende onderdelen, Christus als Goede Herder, God de Vader, de twee taferelen en de door Leopold Van Esbroeck ca. 1962 herkapte Christuskop als sleutelsteen van de inkompoort - Zie ook Paardenmarkt (Knechtjeshuis)
• <noot 1> Naar stijlkenmerken wordt de sculptuur toegeschreven aan (het atelier van) Cornelis Floris (1514-1575). Thyssen vermeld (naar archiefvermeldingen van Geudens) onterecht Huibrecht Van den Eynde (1594-1661) als maker in 1636. Hier gaat het om het werk op de binnenkoer.
• <noot 2> Zie o.m. Grieten 1996, p. 214, 216 voor dit schilderij van Abraham Van Diepenbeeck (1596-1675) in Philadelphia (USA), Museum of Art (John G. Johnson Collection), inv. 676.
• <noot 3> Het natuurstenen origineel werd samen met de poortomlijsting in 1901 ondergebracht in de collectie van het Museum Vleeshuis (AV.01.30). Zie Lapidarium 1979, p. 25 nr. 39 (met tekst van de inscriptie op de omlijsting).
• <noot 4> Al in 1838 is er sprake van restauratie van de reliëfs aan de Maagdenhuisgevel. Zie een brief d.d. 26 september 1838, gesigneerd ‘Francois Geraerts’ aan de heer Kramp Van Eupen (Bestuur Burgerlijke Godshuizen) met opgave van onkosten (130 frank; exclusief de bouwstelling). (Archief OCMW Antwerpen, BG 3331, Kinderzorg, Maagdenhuis, Gebouw, Werken). Thyssen vermeld Jan Frans Van Hool (1812-1863) die in 1840 de sculptuur zou hebben ‘hersteld’.
Hieronder: het van de gevel afgenomen oude beeldhouwwerk van Christus Goede Herder (bonus pastor), nu beschut aangebracht tegen een muur op de eerste binnenkoer van het Maagdenhuis. Dit beeld werd getrouw herkapt voor de voorgevel door Mariette Coppens in 1962.
Archief: Hs1491, [f° 3v°, 13v°]°]; Maagdenhuismuseum, inv. A.118 (Bonus pastor; 95 × 29 cm)
Iconografie: Fierlants 1860 (EHC, K 11889, ‘Monuments civils’, 19, “Het Maagdenhuis”), zie ook: Goethem 1999, p. 344 (FE20); KIK, A41402 (1943, gevel), X002687 en M106691 (Goede herder, herplaatst binnenkoer)
Literatuur: Thyssen 1902, p. 57, 353-354; Thyssen 1922, p. 38, 293; Bouwen 3na 1976, p. 230; Ruyssevelt 2001, p. 90; Madonna 2010, p. 125
Bijkomende literatuur: Christiaens 1995, p. 21 noot 23; Verhelst 1996, p. 76-77; Maagdenhuis 2003, p. 19, cat. nr. 118 (Goede herder)
Referentie: vkb1.1438 (Christus, Goede Herder), vkb1.1206 (Heilige Drie-eenheid)
