Onze-Lieve-Vrouw met Kind - Markgravestraat 17
Alexander Van Papenhoven (toegeschreven), 1698, natuursteen — Beschermd monument 18 juni 1986
Een bijzonder statige, prachtige Lieve-Vrouw hier, zij het wat groot voor deze locatie, net boven de lage garagepoort. Het achttiende-eeuwse beeld is dan ook niet oorspronkelijk voor deze plek voorzien, maar heeft reeds een grote wandeling achter de rug vooraleer hier te belanden. Destijds prijkte het op de hoek van de Lombardenstraat en Lombardenvest, waar het als bij wonder gespaard bleef terwijl het pand zelf in 1945 lelijk getroffen werd door een V-bom. In 1948 neemt men het weg en gedurende enkele jaren staat het opgeborgen in de kelders van de kathedraal. In 1956 komt de Madonna terecht op de binnenplaats van de gebouwen van 'La Métropole' (Lombardenvest). Na het verdwijnen van de krant belandt het beeld uiteindelijk hier tegen de gevel.
De zwierig gedrapeerde Lieve Vrouw houdt het Kind op de linkerarm. Zowel Moeder als Kind zijn gekroond. De console is gesierd met slingers en twee gevleugelde engelenhoofdjes.
In de vroegere literatuur (vnl. in navolging van Thyssen) is dit werk ten onrechte toegeschreven aan Jacob Jozef Van der Neer (1718-1794) en ook fout gedateerd als zijnde uit 1742. Toch publiceerde Emile Dilis al in 1924 een tekst waarin Alexander Van Papenhoven (1668-1759) als auteur wordt vermeld. Pieter Jozef De Cuyper (1808-1883), leerling van Jacob Johan Van der Neer (1757-1838), is expliciet in zijn verklaring: het was Van Papen-hovens meesterproef voor de Sint-Lucasgilde in 1698. <noot 1> De naamsverwisseling ontstond omwille van een ander madonnabeeld, dat op de hoek Lombardenvest en Korte Gasthuisstraat (zie bij Grote Markt 15, 'O.-L.-Vrouw van de Vijfhoek') dat wel door Jacob Jozef Van der Neer werd gemaakt.
• <noot 1> “Op den hoek van de Lombaardevest en Lombaardestraat, staat een O. L. Vrouwebeeld, een meesterstuk van Alexander van Pappenhoven. Dit beeld is het proefstuk waarop hij, als meester, in de S. Lucas’gilde aangenomen werd. Deze bijzonderheden zijn mij menigmaal door mijnen eersten leermeester, Jacobus van der Neer, medegedeeld. Aan het Vleeschhuis, ook een door hem gebeiteld O. L. Vrouwebeeld; ook eene O. L. Vrouw op de Melkmarkt boven het huis van den banketbakker. De twee beelden bij den ingang van den Calvarieberg van S. Pauluskerk zijn ook door hem gebeiteld, even als den Christus aan het kruis, O L. Vrouw en Joannes op den Calvarieberg van S. Joris’kerk; den Christus aan het kruis; Joannes en O. L. Vrouw, staande achter het koor op het kerkhof te Berchem, zijn ook van zijne hand.” [dilis-decuyper-1924: 358-359]
Pieter Jozef De Cuyper, die hier aan het woord is, heeft deze gegevens uit de vierde hand: Van Papenhoven was leermeester van Peeter Overlaet die nadien Jacob Jozef Van der Neer opleidde. Diens zoon en leerling Jacob Johan was Pieter Jozef De Cuyper’s leraar aan de Academie van Antwerpen.
Boven: foto WS, 2014
Onder: de voor de gevelschildering ingepakte Madonna (foto WS, 16 september 2014)
Hieronder: het foutief opgestelde gevelplaatje aan de Markgravestraat
Hierboven de Markgravestraat anno 2006
Hierboven; de oorspronkelijke locatie, Lombardenstraat hoek Lombardenvest. Links een historische foto (Provincie Antwerpen, dienst Erfgoed) met het beeldhouwwerk op de gevelhoek; rechts het straatbeeld vandaag (een schoolgebouw)
Archief: Hs1491, [f° 12v°](?)
Iconografie: Provinciebestuur Antwerpen, Dienst Erfgoed, Dossier Onze-Lieve-Vrouwebeelden (losse foto’s)
Literatuur: Thyssen 1902, p. 199; Thyssen 1922, p. 170; Cuyper 1924-1925, p. 358-359; Bouwen 3nb 1979, p. 305; Schepens 1981, p. 65, 107, 167; Madonna 2002, p. 99, 158; Madonna 2010, p. 153, 155
Nieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna's: pdfnr. 1, (2002-1), p. 2; Idem pdfnr. 21 (2014), p. 20
Referentie: vkb1.0100
> Een overzicht van het gedocumenteerd oeuvre van Alexander Van Papenhoven in de fototheek van het KIK
