Christus, Man van Smarten ('De Sprekende God') - Rodestraat 39 (Begijnhof, devotiekapel)

Onbekende beeldhouwer (voor 1616) en Jacobus Spoeden (herstelling in 1685) — Beschermd monument 24 februari 1975

In een aan de kerk palend devotiekapelletje, vrij toegankelijk bij een bezoek aan het begijnhof, is een (vermoedelijk) 16de-eeuws Christusbeeld geplaatst. Het is het oudste beeldhouwwerk van het Antwerpse begijnhof en komt voor het eerst in 1616 ter sprake bij een herstelling. Het opvallende beeld wordt geregeld in de geschiedenis vermeld. In 1685 doet beeldsnijder Jacobus Spoeden een kleine aanvulling en herstelling. In 1761 zal bisschop Van Gameren een aflaat verlenen voor hen die bij het beeld komen bidden en in de Franse tijd (1798) wordt het beeldhouwwerk geborgen.

Hierna ontstaat de benaming 'de sprekende God' omdat een begijntje door deze Christusvoorstelling aangemaand zou geweest zijn het beeld in de kelder te dragen.

De gezeten Christusfiguur heeft de armen voor zich gebonden. Hij draagt een doornenkroon en een rietstok is tussen zijn handen gekneld. Vandaag is het beeldhouwwerk nog wel voorzien van een paarsrode mantel in textiel maar het witte kleed van voordien is verdwenen.

Het populaire beeld is omgeven van dankplaatjes, bloemengiften en bijkomende kleine devotiebeeldjes van alle slag. Er worden continu nog kaarsen gebrand.

Eind 2013 werden de buitengevels van de devotiekapel i.o.v. Groep Villers gerestaureerd.

Hierboven, foto WS, 2004 (links) en 2016

Hieronder dankplaatjes en ex-voto's 

Archief en literatuur:

• Iconografie: Brabant 1979, p. 58; Olyslager 1990, p. 229; KIK, M118854 ('Christus op de koude steen', 1976, gekleed); Madonna 2010, p. 260
• Literatuur: Thyssen 1922, p. 255-256; Brabant 1979, p. 33-34; Olyslager 1990, p. 228-230
• Referentie: vkb1.0388

Citaten: 

• Roodestraat. - [...]. - 2. In een klein kapelleken, naast de kerk, staat een 'Ecce Homo'-beeld, waartoe veel beloop is. Dit beeld moet 200 jaar oud zijn en wordt genoemd: 'Christus op 't steen'; ook nog: 'de sprekende God'. In 1761 (14 mei) verleende Henricus Gabriel van Gameren, bisschop van Antwerpen, 40 dagen aflaat aan alle geloovigen, die, voor hetzelve, '3 Vader-onzen', 3 'Wees-gegroeten' en een 'Glorie-zij-den-Vader' zouden bidden op de Zondagen en heiligdagen, op Woensdagen en Vrijdagen. Onder den Franschen tijd bleef de Christus in eenen kelder verdoken. Volgens overlevering, zou een Juffrouw-Begijn dit beeld alleen opgenomen hebben, niettegenstaande zijne zwaarte, om het in den kelder te dragen.
  Op den buitenmuur van dit kapelleken treft men aan een hafverheven beeldwerk, den Zaligmaker op het kruis tusschen de twee moordenaars voorstellend. [Thyssen 1922, p. 255-256].
• Naast de kruisbeuk [van de kerk - WS] werd een kleine devotiekapel aangebouwd. Daar wordt door de begijntjes en zoveel andere vromen 'de Sprekende God' vereerd, 'Christus op de koude steen', de gegeselde, geboeide Heiland, lijdende 'Dienaar van Jahwe', de Man van Smarten met de rietstok, de paarse mantel der bespotting en de doornenkroon, wachtend op kruis en kruisdood.
  Men vertelt het oude verhaal dat, bij de dreigende schennis door de Fransen in het jaar 1798, dit beeld tot een begijntje zou hebben gesproken en haar vroeg: "Draag Mij in de kelder." Wat het gehoorzame begijntje eigenhandig zou hebben gedaan. Toen de Franse bezetters de bevrijde stad verlaten hadden moest een beroep gedaan worden op wel drie sterke mannen om het wondere beeld terug op zijn plaats te krijgen…. Gewillige gehoorzaamheid wordt door de Heer gezegend en beloond: zij geeft moed en kracht tot wonderdoende dienstvaardigheid.
  Licht en bloemen en ex-voto's blijven hier getuigen van een eenvoudig, oprecht volksgeloof en vroom betrouwen. (7) » [Brabant 1979, p. 33-34]. — <(7): verwijzing naar iconografie bij: Timmers 1947: 255-256, 315>
• Bijlage XVII - "O.-L.-Heer op den Kouden Steen"
  Ook genoemd O.-L.-Heer opt Steenke, O.-L.-Heer op den Blauwen Steen, de Sprekende God.
  Rechts van de kerk staat ter verering in een klein kapelletje <*> een beeld van de Lijdende Christus met doornenkroon, rietstok in de gebonden handen, omhangen met de spotmantel en zittend op een steen. Hier worden drie momenten van het Lijden des Heren bij elkaar gebracht: de bespotting, de Ecce-Homo-scene en de kruisiging. (…).
  Het beeld van het begijnhof wordt niet vermeld vóór 1616. In de rekeningen van de kerk vinden we: <441>
  1616-1621 - Reparatie en vernieuwing van O.L.Heer opt steenke neffens de kerk, 49 gulden.
  1663-1666 - Voor vergulden van appelen aen O.L.Heer op de Steen en van ijzerwerk, 46 gulden.
  1685 - Bet. Aen belthouwer Jacobus Spoeden voor het maecken van O.L.Here op den steen een doodshoofd met twee doodsbeenderen, een stuck van het been en stuck corde en handen gerepareert, 3 gulden.
  1695 - Bet. Aen zilversmid voor croon en riet schoon te maken, 1 gulde.
• Nergens in het archief wordt er geproken van een kapelletje voor dit Christusbeeld. Vermoedelijk werd het samen met de kerk gebouwd in 1827-1830.
  <441> A.B.A. 44. (Archief Begijnhof Antwerpen. Berust bij het archief van de kathedraal.)
  [Olyslager 1990, p. 228-230 (Bijlage 17)]