Onze-Lieve-Vrouw met Kind ('Onze-Lieve-Vrouw van de Mechelseplein') - Mechelseplein (op wijkpomp) [verdwenen]
toegeschreven aan Alexander Van Papenhoven (1668-1759) of Lodewijk Willemsens (1630-1702)
Nog tot in 1885 kon men op het Mechelseplein, aan de kant van de Maarschalk Gérardstraat, een Madonna op een pomppijler bewonderen. Dat jaar werd het beeld overgedragen aan het kerkbestuur van Sint-Joris en sloopte het stadsbestuur de pomp. Vandaag is het beeld spoorloos.
Er bestond een 19de-eeuws burengenootschap van deze 'Onze-Lieve-Vrouw van de Mechelseplein' die het beeld onderhield. Piet Welters, de 'knaap' die verantwoordelijk was voor de omhaling van de bijdragen en de verlichting, liet een klein bundeltje documenten en een zelfgeschreven historische schets van het beeld na. Deze documenten worden bewaard in het Antwerpse Rijksarchief.
Uit dit handschrift en andere geschreven bronnen weten we dat Maria, rechtopstaand met beide handen het aan haar rechterzijde staande Jezuskind leidde. Aan weerskanten van het voetstuk bevond zich een in hout gestoken engelenkop. Het beeld was geschilderd in witte olieverf. Inclusief het voetstuk mat de sculptuur 250 cm. Er zijn helaas geen 19de-eeuwse fotografische of andere iconografische documenten van bekend.
Wel kennen we een 17de-eeuws schilderij uit de reeks 'Weesmeisjes aan het werk', toe te schrijven aan Joannes de Maré – een verder onbekend gebleven schilder die één werk "J de Marè fecit 1676" signeerde en dateerde – waarop de wezen op weg naar de misviering in Sint-Joriskerk worden voorgesteld. Hierop wordt de pomp met beeld vrij minuscuul afgebeeld. Het werk behoort tot de collectie van het Antwerpse Museum Maagdenhuis (OCMW) en is opgehangen in de trapzaal van het Filips van Marnixhuis.
Verwarrend is dat hier niet een staande maar een zittende Onze-Lieve-Vrouw wordt geschilderd. Het is niet onwaarschijnlijk dat dit een voorgaande situatie betreft, het beeld kan later zijn vervangen door dat met de staande Maria.
Pieter Jozef De Cuyper vermeld deze Madonna als een werk van Lodewijk Willems (1630-1702), terwijl het Hs 1491 als maker Alexander Van Papenhoven (1668-1759) naar voor schuift. Er valt op dit punt niets te besluiten.
Boven links details uit het schilderij van De Maré (foto WS, 2005)
Rechts: kaft van het notaboekje van Piet Welters met een beschrijving van het beeld
(foto WS 2002, vóór de overdracht aan het RAA
Archief: RAA, archief Sint-Joriskerk (in 2002 'in bewerking'); Hs 1491, [f° 12r°]
Iconografie: Schilderij 'Op weg naar de misviering in Sint-Joriskerk' uit de reeks 'Weesmeisjes aan het werk' door Joannes de Maré (17e eeuw), olieverf op doek, 237 × 209 cm, Maagdenhuismuseum, Antwerpen, cat. 176 (standplaats: Filips van Marnixhuis, trapzaal). – KIK: B190260 - Reproductie in Dirk Verhelst, 'Tot eerlick onderhoud van meyskens cleene. Geschiedenis van het Maagdenhuis van Antwerpen', Antwerpen 1996, p. 125
Literatuur: Thyssen 1902, p. 350; Thyssen 1922, p. 291; Cuyper 1924-1925, p. 360
Nieuwsbrief: Vrienden van de Antwerpse Madonna's: nr. 21 (2014), p. 8
Referentie: vkb1.1054
Teksten:
- Mechelsche plein. Boven de wijkpomp. Een schoon groot L. V. beeld. De H. Maagd geeft de hand aan het Godskind dat aan hare rechte zijde staat. Boven het voetstuk ziet men aller liefste engeltjes zitten. Dit kunststuk heeft geenen troon noch kap, om het tegen het nat te beschermen. Door Alex Van Papenhoven. [Hs1491, f° 12r°].
- Sint-Jorisparochie (verdwenen beelden)
Mechelsche Plein. — 334. Vroeger stond er eene pomp over het huidige 'Grand Hôtel'. Zij was bekroond met een groot en kunstig beeld. Deze pompzuil werd afgebroken in 1885 en het beeld werd in bewaring gegeven aan het kerkbestuur van S_t Joris. [Thyssen 1902, p. 350] - Sint-Jorisparochie (verdwenen beelden)
Mechelsche Plein. — 451. O.L. Vrouw. — Vroeger zag men eene pomp over de huidige Banque du Crédit. Zij was bekroond met een groot en kunstig beeld van O.L. Vrouw, in staande houding. Deze pompzuil werd afgebroken in 1885 en het beeld werd in bewaring gegeven aan het kerkbestuur van St. Joris. [Thyssen 1922, p. 291] - Op de Mechelsche Plein was de oude 'brandput' (zie de kaart van 1547) toegedekt geworden. Er stond een pomp op met Mariabeeld. Deze pomp verdween in 1885 en het O.L.V. beeld werd aan de kerk in bewaring gegeven. [Floris Prims en Kam. Van Herck, 'Geschiedenis van Sint-Joriskerk te Antwerpen', Antwerpen, 1924, p. 466]
- Op den hoek van de Meir en de Twaalf Maandenstraat, staat een O. L. Vrouwbeeld, door (Lodewijk) Willemsens, dat voorzeker een meesterstuk genoemd mag worden. Op de pomp der Mechelsche plein ook eene O. L. Vrouw, door denzelfden maker. [Cuyper 1924-1925, p. 360]
