Onze-Lieve-Vrouw met Kind - Keizerstraat 21-23 (Droogscheerderskapel, Sint-Annakapel of Keizerskapel)
Joannes Eyckmans; 1814, terracotta, geschilderd - Monument 6 februari 1936
De Sint-Annakapel – 'Keizerskapel' in de volksmond – werd in 1514 gebouwd voor de droogscheerders, die aanpalend een godshuis voor hun oude of invalide ambachtsleden bezaten. In 1681 werd het barokportaal toegevoegd en tien jaar later volgde een vergroting van de nis boven het portaal. Misschien is dit een aanwijzing voor de plaatsing van een eerder beeld, hoewel niets erover is bekend.
Het eerste gedocumenteerde beeld dat in de nis werd opgesteld ontstond pas in 1814. Joannes Eyckmans (1749-1815) signeerde en dateerde de nu aanwezige witgeschilderde terracottasculptuur rechtsonder op het beeld. <noot 1>
Als enige van de Antwerpse gevelmadonna's bevat dit werk neoclassicistische (of academische) tijdskenmerken in het gelaatstype en de haardracht van Maria. Het wijkt ook sterk af van de gangbare typologie en ademt hierbij de geest van een zoekende nieuwe tijd, ongehinderd door een historisch besef. Het is verder niet duidelijk wat de beeldhouwer beoogde met deze compositie. Er lijkt iets te ontbreken. Maria, zittend, laat haar Kind rusten op haar rechterknie en beweegt haar linkerarm schuin voorwaarts. Het doel van die handeling blijft in het ongewisse. Hetzelfde geldt voor het Kind. Jezus richt beide armpjes op, maar keert zijn handen naar zich toe… Het enigmatische van dit beeld vormt uiteindelijk ook een deel van haar schoonheid, hoewel voor een Madonna zulks uiterst ongewoon is.
In de jaren 1970 was het kapelportaal aan dringende restauratie toe. Omdat werd gevreesd voor mogelijk neerstorten van de sculptuur werd ze in de late jaren 1970 afgenomen en nadien gerestaureerd. Ze bleef hierna wachten op herplaatsing in het naburige klooster van de witte paters. <noot 2> Pas na de restauratie van het gebouw, beëindigd in 1994, kwam de Madonna weer in haar nis.
In de zomer van 2009 brak Maria's linkerhand af, grote delen ervan zijn gelukkig gespaard. Ze werden bij een grondige restauratie in 2012-2013 opnieuw geïntegreerd.
Voor een bespreking van deze ingreep, en de bevindingen eromtrent, zie: Wim Strecker, "Onze-Lieve-Vrouw met Kind van de Keizerskapel", pdfNieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna’s, nr. 20 [12de j. (2013), 1-2], p. 6-7
• <noot 1> Het is mogelijk een uitwerking van een werk dat in 1813 in een tentoonstelling als een “modèle en terre cuite”, de H. Maagd en het Jezuskind, eigendom van een genaamde Heer Stevens staat vermeld. (Wijngaert 1951, p. 268 - Met een foutieve opgave als “Exposant op het salon van 1813 (Antwerpen)”, in de desbetreffende catalogus komt het niet voor). Misschien bestaat er ook een verband met de vermelding “Prince straat op den cour van de Roepzaal der notarissen. Een schoon groot O.L.V. beeld door J. Eyckmans.” (Hs1491 [f° 9v°]).
• <noot 2> In de monografie over deze kapel, verschenen naar aanleiding van de restauratie, komt het beeld verkeerd ter sprake. Het bleef de auteurs onbekend dat de sculptuur die zij als een kopie beschouwden, het gerestaureerde origineel was. (Bruyn 1994, p. 153).
Archief: Hs1491, [f° 7v°]
Literatuur: Thyssen 1902, p. 298; Thyssen 1922, p. 276; Bouwen 3nb 1979, p. 147-150 (foute datering); Schepens 1981, p. 185, 188; Ruyssevelt 2001, p. 35; Madonna 2002, p. 146; Madonna 2010, p. 99, 101; inventaris onroerend erfgoed
Wijngaert 1964, p. 268 (Eyckmans); Jaarkrans 1988, p. 119, cat. 143 (foute datering); Bruyn 1994, p. 153 inv. D19
Nieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna's: pdfnr. 17 (2011, 1), p. 13; idem nr. pdf20 (2013, 1-2), p. 6-7
Referentie: vkb1.0061
Een ruggelings zicht toont de sculpturale afwerking van deze partij, een ongebruikelijk gegeven voor een opstelling in een nis. Tevens 2 zichten van het juist gerestaureerde beeld
Rechts: de signatuur en datering 'J. Eyckmans / 1814 anno', ingegrift in de basis rechts en een weinig omlopend. De lectuur van 'anno' is onzeker maar naar bestvermogen
Hierboven: De Madonna in haar nis, met afgebroken hand (foto WS, 9 juli 2009)
