H. Paulus, evangelistensymbolen, … - Sint-Paulusstraat, tussen nrs. 20-22 (Sint-Pauluskerk, poortgebouw)
Jean-Baptiste Van Rooy, 1864, hout, natuursteen - Monument 8 december 2000
Sint-Paulusstraat (inleiding)
Het in de Franse periode opgeheven dominicanen- of predikherenklooster, met kloosterkerk aan de Veemarkt / Nosestraat (Sint-Pauluskerk), bezat eertijds een ruim uitgestrekt terrein aan tuinen (waaronder een potagie- of groententuin). Ze werden omsloten door een toenmalig bouwblok dat, aan de Veemarkt vertrekkend, liep over de Huidenmarkt, Kalkbrug en Krauwelenplein (alle nu Sint-Paulusplaats) naar de Keistraat, Dries, Koepoortbrug en Zwartzustersstraat.
In zijn urbanisatieplan voor Antwerpen uit 1803 voorzag stadsarchitect François Verly (1760-1822 of 1828?) hierdoor een straat te openen; de realisatie ervan gebeurde evenwel pas in 1852-1855. De nieuw getrokken ‘Sint-Paulusstraat’ verdeelde het blok middendoor. Vertrekkend aan de Koepoortbrug liep ze tot aan de nieuw gecreëerde Sint-Paulusplaats, die aansloot bij de (toen nog) als haven gebruikte Sint-Pietersvliet. De verkaveling omheen de straat behield een deel van de oude kloostertuin palend aan de kerk, zodat deze in de straatwand een noordelijke toegang kon krijgen.
Dat aan de straat gelegen poortgebouw werd door Bartholomeus De Proost (1815-1869) <noot 1> ontworpen in een eenheidsconcept met de aansluitende gebouwen aan weerszijden (nrs. 20 en 22), een tuinmuur (ts. nrs. 10 en 8) en het eropvolgend gebouw (de vroegere pastorie, nummerend 6-8). Het poortgebouw is sculpturaal gedecoreerd met beelhouwwerk van Jean-Baptiste Van Rooy (1808-1893) en ook de tuinmuur, tuin en de gevels van de bebouwing bevatten sculpturen. Een Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes aan het nr. 6-8, een Lourdesgrot in de tuin, een Christus aan het kruis tegen een oude kloostergevel en een Onze-Lieve-Vrouw ‘van de Potagiepoort’ nu tegen de kerkgevel. Het zijn alle toevoegingen van later, enkel het poortgebouw dateert van de eerste periode.
<noot 1> R. Naeye, “Bartholomeus De Proost. Architect (1815-1869)”, ‘Antwerpen. Tijdschrift van de stad Antwerpen’, 22 (1976) 4, p. 217-224.
Bronnen: Weghe 1977, p. 434-435; Bouwen 3na 1976, p. 331
Het poortgebouw ontstond in de bloeiperiode van de voor burgerlijke architectuur in zwang zijnde, zwaar gedecoreerde Second Empire-stijl waarvan tal van gevels in deze straat getuigen. Hij viel op dit terrein samen met een nog lang nalevend neoclassicisme maar in kerkenbouw ook met neogotische en neoromaanse realisaties.
In de harmonische neoclassicistische eenheidsbebouwing die de architect realiseerde voor dit straatdeel vatte hij het poortgebouw van de Sint-Pauluskerk op in een geest die even uitbundig was als zijn Second Empire-realisaties, maar conformeerde zich aan de antieken orden. Met een nieuwe term zou men deze hybris het best als 'Second Empire-classicisme' kunnen omschrijven, al zou een term met barok erin ook passen.
Het bouwwerk is van tal van kleine sculpturale motieven voorzien naast enkele figuratieve elementen. In de attiek bovenaan is het bouwjaar 1859 in het chronogram 'ChrIsto DoMIno sanCtoqUe apostoLo fabrICI' verwerkt. Er net onder valt een reeks evangelistensymbolen te vermelden. Nog sterker gedecoreerd is het schrijnwerk van de poort en waaier. Een borstbeeld van Paulus, bloem- en fruitfestoenen en twee panelen met festoenen en liturgische voorwerpen komen er op voor. Het werd gesneden door J.B. Van Rooy.
Hierboven, de evangelistensymbolen
Literatuur: Thyssen 1902, p. 286, 386; Thyssen 1922, p. 386; Madonna 2010, p. 213
Aanvullende literatuur: Janssens 1971, p. 161; Bouwen 3na 1976, p. 338, 340 (fig. 206), 341; Sirjacobs 2006, p. 1752 (A65), p. 1848 (L62)
Referentie: vkb1.0544
