Onze-Lieve-Vrouw met Kind (‘Onze-Lieve-Vrouw Lichtmis’) - Sleutelstraat 33
Peeter Overlaet (toegeschreven), 18de eeuw, hout (eik) — Beschermd monument 21 januari 1987
Dit beeld werd ooit onderhouden door een buurtgenootschap onder de betiteling van 'O.-L.-Vrouw Lichtmis'. Het is niet duidelijk waarom men voor deze benaming koos, het beeld zelf getuigt er naar voorstelling hoegenaamd niet van. Vanaf het laatste kwart van de 18de eeuw is het rekeningenboek van deze vereniging bewaard. Uiteraard krijgt de herplaatsing in 1814, na de Franse periode, hierin de volle aandacht. Een naïef geïllustreerde pagina memoriseert dit feit, maar de afbeelding is louter de uitbeelding van een type, geen weergave van het werkelijke beeld. Over de beeldhouwer wordt in dit register helaas niet gerept. Zijn naam wordt enkel vernoemd in het Hs1491 zonder staving, het blijft dus een toeschrijving. <noot 1>
De Madonna verhuisde wel enkele malen in dezelfde straat, eerst hing ze vooraan tegen de toenmalige Boeksteeg (Nationalestraat) waar ze wegens verbouwingen moest worden weggehaald en enkele panden verder werd geplaatst. In 1922 kwam ze hier terecht.
Maria is gehuld in een zware maar mooi gedrapeerde mantel en houdt het Kind op de linkerarm. Beiden zijn gekroond. <noot 2> Maria staat op een maansikkel en vertrapt de slang. Het zinnebeeldige beest van het kwaad draagt een appel in de muil, de slang wordt door Jezus doorboord met de kruisstaf. De wereldbol, die als voetstuk fungeert en geaccentueerd wordt door een band op de evenaar, wordt sierlijk omstuwd door vier gevleugelde engelenkopjes. Het attribuut van de zinnebeeldige duif in de stralenkrans is verloren gegaan. Het (uit 1883 daterende) veelhoekige baldakijn met lambrekijn en met twee opgetrokken gordijnen aan de zijkanten is bekroond met een kruis. Sierlijke hoge lichtarm met lantaarn. <147>
Het eikenhouten beeld werd in 2005 in situ gerestaureerd door Geneviève Hardy. Als eindafwerking werd hier voor 'klassiek' wit geopteerd (en geen polychromie). Wel gebeurde er plaatselijke vergulding op het kruis van de kruisstaf, de maansikkel en de evenaarsband. Een kleuraccent kon wel op de luifel. Hij werd, op basis van teruggevonden oude verfsporen, tweekleurig geschilderd: bordeauxrood binnenin, donkerblauw aan de buitenzijde. Ook de kruistop en de afhangende franjerand werden verguld. Het gevelveld is discreet gemarkeerd met een geschilderde bies.
<noot 1> De toeschrijving kan wel steek houden maar blijft hypothetisch. Van deze auteur is geen enkel gesigneerd of archivalisch gedocumenteerd werk bekend. Peeter (Pieter, Petrus, Pierre) Overlaet (ook: van Hoverlaet) was leerling beeldsnijder (dus houtsculptuur) bij Alexander Van Papenhoven in 1698-1699 e.v.; Meester in 1710-1711 werd hij leraar van diverse beeldhouwers, waaronder Jacob Jozef Van der Neer (1718-1794) in 1732 e.v. Naast hout bewerkte hij ook steen. Uit 1706 zou het beeld van de hoek Vlasmarkt en Grote Pieter Potstraat dateren (nu op de binnenkoer van het Museum Rockoxhuis bewaard; betwijfelbare toeschrijving). Ook de Madonna van de Huikstraat 24, hoek Keistraat wordt aan hem toegeschreven. (Zie: Liggeren 2, p. 615 e.a. en verder Hs1491: f° 6r°, 16rv°). Naar vorm- en stijlverwantschap kan ook gedacht worden aan het door een onbekende vervaardigde beeld van de Wiegstraat 3. Deze houtsculptuur is contemporain met het hier behandelde beeld en sterk vormelijk verwant, tot in bepaalde 'tics' toe. Zo bezitten beide beelden dezelfde optische correctie bij de kop van het Jezuskind, bedoeld om 'natuurlijk' te ogen van op een lager standpunt. (WS)
<noot 2> In de 19de en begin 20ste eeuw bracht het buurtgenootschap tijdens feestelijkheden tijdelijk zilveren (of verzilverde) sieraden aan. Zo is geweten dat zowel Maria als Jezus toen met een kroon werden getooid. Maria kreeg dan tevens haar scepter en druiventros, Jezus de (wereld)bol of rijksappel. Die elementen sierden maar kort en werden door het buurtgenootschap als kostbaarheden bewaard. Vandaag zijn ze ondergebracht in Sint-Andrieskerk. De gewone presentatie was hier een kroon voor Maria en een opgezette nimbus in schijfvorm voor Jezus. Nu zijn beiden voorzien van een metalen opzetkroon in bronskleur. Die van Maria is nog de oude '‘dagdagelijkse' kroon, Jezus kreeg bij de restauratie in 2005 een nieuw exemplaar (de nimbus was reeds lang verdwenen).
<noot 3> De zinnebeeldige duif en stralenkrans en ook de originele lantaarn verdwenen in de jaren 1960-1970; de lantaarnarm is nog wel het oude exemplaar.
Het buurgenootschapsboek uit 1814 is in een vitrine opgesteld in het kerkmuseum van de Sint-Andrieskerk
Archief: Archief Sint-Andrieskerk Antwerpen, buurtgenootschapsboek van het beeld van O.-L.-V. in de Sleutelstraat; Hs1491, [f° 16v°], SAA, 1883#608 (Bouwaanvraag 18-05-1883; Sleutelstraat 11; Vernieuwen luifel)
Iconografie: Madonna 2002, p. 37, 52, 172
Literatuur: Thyssen 1902, p. 237; Thyssen 1922, p. 229; Bouwen 3nb 1979, p. 492; Schepens 1981, p. 36, 107-109; Beschermd 1994, p. 42; Madonna 2002, p. 173; Madonna 2010, p. 219; Lepeleere 2013
Nieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna's: nr. 7 (2005, 2), p. 6-7; nr. 16 (2010), p. 24, nnr. 17 (2011, 1), p. 20
Referentie: vkb1.0153
