Onze-Lieve-Vrouw met Kind [vernield] - Korte Klarenstraat, Pruynenstraat 23
Het oorspronkelijke madonnabeeld dat op deze straathoek in 1977 verdween kennen we van een foto uit 1942 (zie KIK). Het wordt toegeschreven aan ofwel Pieter Verbruggen of aan Albert Xavery. <noot 1> Er is niet gespecifieerd of het vader of zoon Verbruggen betreft, maar in beide gevallen zou het te situeren zijn in de 17de eeuw. Nemen we de toeschrijving aan Xavery aan kan het nog uit het eerste kwart van de 18de eeuw stammen. Op welke grond deze toeschrijvingen gebeurden is ongeweten.
Qua voorstelling is deze Madonna, met haar vrij beweeglijk opgevat Kind en de aandoenlijke blik van Moeder naar Kind, mogelijk op te vatten als 18de-eeuws of eerder werk. Er straalt een zekere natuurlijke omgang uit met religie en de uitbeelding ervan. Een gevoel dat haaks staat op de 19de-eeuwse strijdende, triomfalistische religieuze sculptuur, overladen met waardigheidsaspecten (kronen, scepter, rijksappel) of doelend op de bestrijding van het kwaad (kruisstaf en slang). - Zie in dit verband ok de Madonna's toegeschreven aan Alexander Van Papenhoven (Melkmarkt 28, Markgravestraat 17 en de Madonna aan het Vleeshuis).
Let op dat hier aan de Pruynenstraat 23 Maria wél een opzetkroon draagt en dat een overmaatse scepter ingeschoven ligt tussen haar lichaam en rechterhand. Het zijn typische 19de-eeuwse toevoegingen.
Bedenk ook dat alle beelden na 1814 terug werden aangebracht; de eventuele symboliek op de wereldglobe als console is dan ook veelal terug te voeren tot de 19de eeuw.
Onduidelijk is de benaming die het beeld droeg, 'van het Scapulier'. Op de voorstelling is dit attribuut niet aanwezig, maar het kan eventueel verwijzen naar een - verondersteld - geburengenootschap dat die betiteling ooit gaf.
Dit beeld hangt in de parochie van Sint-Jacobus, een speciale devotie voor het scapulier is er niet gekend. De betiteling kan wel teruggaan op de devotie die in het Ancien Régime bestond bij de Onze-Lieve-Vrouwebroeders (geschoeide karmelieten, Meir / Huidevettersstraat).
Een tijdelijk aangebracht (zilveren) sieraad van dit type is bekend van het beeld op de hoek Coppenolstraat en Wolstraat. Daar verwijst het naar de devotie voor 'Onze-Lieve-Vrouw van het Scapulier' in de naburige parochiekerk (Sint-Carolus Borromeus), devotie die daar een hernieuwde voorzetting is van deze bij de vroegere Onze-Lieve-Vrouwebroeders. (zie literatuur)
In het werk van Thyssen staat er een nog oudere afbeelding van dit beeld. In dit boek is deze madonna echter foutief gerefereerd als het beeld op de hoek van Kleine Kauwenberg / Lange Winkelstraat. (Zie foto hieronder) Dank zij Jerry Driesen (leidinggevende archeologisch atelier en onroerend erfgoed depot - stad Antwerpen) weten we sinds oktober 2022 dat de foto in Thyssen een oudere afbeelding is van dit vernielde beeld.
<noot 1>
Levensdata: Pieter (I) Verbruggen (1615-1686) — RKD
Pieter (II) Verbruggen (1648-1691) — RKD
Albert Xavery (1664-1728) — RKD
Boven links: het originele natuurstenen beeld, stukgevallen in 1977 — © KIK-IRPA, Brussels (Belgium), cliché B029979; een foto uit 1942
Rechts : de eerste vervanging, een Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen (zonder Kind), zgn. 'van de wonderdadige medaille', geplaatst in 1980 op de oude console. Die kwam eind 1986 wankel te staan en begaf het kort erop. - Fotodetail uit Schepens 1981, p. 183
Pas in 2009 werd een nieuw vervaardigd beeld aangebracht (kleurenfoto, WS)
Archief: Hs1491, [f° 12v°]
Iconografie: KIK, B029979 (anno 1942); Schepens 1981, p. 183 (versie 1980)
Literatuur: Thyssen 1902, p. 261; Thyssen 1922, p. 198; Schepens 1981, p. 184; Madonna 2010, p. 113
Jos Dobbeleers, "Onze-Lieve-Vrouw van de Wonderdadige Medaille", 'Nieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna’s', pdfnr. 18 (2011, 2), p. 8-11.
Jos Dobbeleers, "Onze-Lieve-Vrouw van de Karmel / van het Scapulier", 'Nieuwsbrief Vrienden van de Antwerpse Madonna’s', pdfnr. 22 (2015), p. 14-21
Referentie: vkb1.0127 (2 verdwenen beelden) - vkb1.1675 (nieuw beeld uit 2009)
Teksten:
- (A.) Pruinenstraat. O. L. V. van den Schapulier. Fraei L. V. beeld met Kindje. Schoonen troon. Wereld bol voetstuk met seraphynenhoofd op.
- door Alb_t Xavery (latere aanvulling - WS)
- (A.): Is het werk van Verbrugghen P.
[Hs1491, 12 v°]. - Sint-Jacobsparochie (bestaande beelden)
Klara- (korte) en Pruynenstraat. – 189. O. L.Vrouw: Oud beeld van Maria, dragende den H. Scapulier. [Thyssen 1902, p. 261] - Sint-Jacobsparochie (bestaande beelden)
Klaren (Korte) en Pruynenstraat. - 152. - Oud beeld van Maria, dragende den H. Scapulier. [Thyssen 1922, p. 198] - Vandaag besluiten we de bijdrage met het knappe zandstenen beeld van Onze-Lieve-Vrouw Middelares op de hoek van de Korte Klarenstraat en de Pruynenstraat. Een eerder pijnlijk verhaal, want tot in 1977 kon hier een eeuwenoude beeltenis van O.-L.-Vrouw van de Scapulier bewonderd worden. Het beeld stortte op 6 september 1977 op de straatstenen en was reddeloos verloren. In 1980 werd de huidige madonna geplaatst. Een recente Lieve Vrouw dus onder een eeuwenoude baldakijn. Ook de zinnebeeldige duif en de bolvormige sokkel hebben een eerbiedwaardige leeftijd. [Schepens 1981, p. 184].
